سکته مغزی چیست و در صورت وقوع چه باید کرد؟
سکته مغزی هنگامی رخ می دهد که خونرسانی به قسمتی از مغز قطع یا کم می شود و از دریافت اکسیژن و مواد مغذی توسط مغز جلوگیری می شود و سلول های مغزی در عرض چند دقیقه شروع به مردن می کنند.
سکته یک فوریت پزشکی می باشد و درمان سریع آن بسیار اهمیت دارد. اقدامات فوری می توانند آسیب مغزی یا دیگر عوارض آن را کاهش دهند.
علائم و نشانه های سکته مغزی
اگر شما یا یکی از اطرافیانتان دچار سکته مغزی شود، به زمان شروع علائم توجه ویژه ای بکنید. بعضی از گزینه های درمانی در صورتی بیشترین تاثیر را دارند که به محض شروع سکته مغزی انجام شوند.
نشانه ها و علائم سکته مغزی شامل موارد ذیل می شوند:
- اختلال در تکلم و فهمیدن صحبت دیگران: فرد ممکن است دچار گیجی، بیان اشتباه کلمات یا دشواری در فهم صحبت دیگران شود.
- فلج یا بی حس شدن صورت، بازو یا پا: ممکن است بی حسی ، ضعف یا فلج شدن ناگهانی در صورت ، دست یا پا رخ دهد که معمولا تنها یک سمت از بدن را درگیر می کند. سعی کنید هر دو دستتان را همزمان به بالای سرتان ببرید، اگر یک دست شروع به افتادن کند، ممکن است دچار سکته مغزی شده باشید. همچنین ممکن است هنگامی که می خواهید بخندید یک سمت دهانتان دچار افتادگی شود.
- اختلال دیداری در یک یا هر دو چشم: ممکن است دیدتان در یک یا هر دو چشم تیره یا تار شود یا ممکن است دچار دو بینی شوید.
- سردرد: سردردی ناگهانی و شدید که ممکن است با استفراغ، سرگیجه یا کاهش هوشیاری همراه باشد، می تواند نشان دهنده سکته مغزی باشد.
- مشکل در راه رفتن: ممکن است لنگ بزنید یا تعادلتان را از دست بدهید. همچنین ممکن است دچار سرگیجه شده یا کنترل و هماهنگی عضلاتتان را از دست بدهید.
با کنترل فشار خون خود در منزل به آسانی از سکته مغزی در امان باشید!
مراجعه فوری به پزشک با تشخیص سکته
در صورتی که هر یک از علائم سکته مغزی را مشاهده کردید، بلافاصله به پزشکتان مراجعه کنید، حتی اگر این نشانه ها ناپدید شوند و یا به گاه و بیگاه بروز کنند. سریع فکر کنید و این کار ها را انجام دهید:
- صورت: از فرد مورد نظر بخواهید تا لبخند بزند. آیا گوشه دهان دچار افتادگی شده است؟
- بازو ها: از او بخواهید تا هر دو بازویش را بلند کند. آیا یک بازو به پایین می افتد؟ یا یک بازو قادر به بلند شدن نیست؟
- تکلم: از او بخواهید تا عبارتی ساده را تکرار کند. آیا کلامش نامفهوم یا غیرعادی است؟
- زمان: اگر هر یک از این نشانه ها را مشاهده کردید فورا با اورژانس یا فوریت های پزشکی تماس بگیرید.
همانگونه که گفتیم فورا به اورژانس تماس بگیرید و منتظر نمانید که شاید علائم متوقف شود زیرا هر دقیقه ای که می گذرد حیاتی و مهم است. سکته مغزی هرچقدر دیرتر درمان شود، احتمال آسیب مغزی و معلولیت بیشتر می شود.
اگر در کنار شخصی هستید که احتمال می دهید دچار سکته شده است، در حالی که منتظر رسیدن تیم اورژانس هستید شخص را با دقت تحت نظر داشته باشید.
علل وقوع سکته مغزی
سکته مغزی دو علت اصلی دارد : گرفتگی شریانی (سکته ایسکمیک) یا نشت یا پارگی رگ خونی (سکته هموراژیک). بعضی افراد ممکن است فقط یک اختلال موقت در خونرسانی به مغز داشته باشند، که با عنوان حمله ایسکمیک گذرا (TIA) شناخته می شود و باعث علائم طولانی مدت نخواهد شد.
سکته ایسکمیک
رایج ترین نوع سکته است. هنگامی رخ می دهد که رگ های خونی مغز تنگ یا بسته می شوند که این موضوع باعث افت شدید جریان خون (ایسکمی) می شود. رگ های خونی تنگ یا بسته شده، توسط رسوبات چربی که در رگ های خونی انباشته می شوند یا توسط لخته های خونی یا دیگر بقایایی که در طول جریان خون حرکت می کنند و در رگ های خونی درون مغز ساکن می شوند، به وجود می آیند.
برخی تحقیقات اولیه نشان می دهند که عفونت کووید-۱۹ ممکن است عاملی برای سکته ایسکمیک باشد اما جهت به مطالعات بیشتری در این زمینه نیاز است.
سکته هموراژیک
سکته هموراژیک هنگامی رخ می دهد که رگی خونی در مغز دچار نشت یا پارگی می شود. خونریزی های مغزی می توانند ناشی از شرایط متعددی باشند که رگ های خونی را تحت تاثیر قرار می دهند. عوامل مرتبط با سکته هموراژیک شامل موارد ذیل است:
- فشار خون بالا کنترل نشده
- استفاده بیش از حد دارو های ضد انعقادی
- تورم در نقاط ضعیف دیواره عروق خونی (آنوریسم)
- ضربه مغزی و آسیب دیدگی (از جمله در تصادفات رانندگی)
- رسوبات پروتئینی در دیواره عروق خونی که منجر به تضعیف دیواره عروق می شود. (آنژیوپاتی آمیلوئید مغزی)
- سکته ایسکمیکی که منجر به خونریزی شده باشد.
یک عامل کمتر شایع خونریزی در مغز، پارگی محل پیچ خوردگی غیر طبیعی عروق خونی (با دیواره نازک) می باشد(ناهنجاری شریانی وریدی).
حمله ایسکمیک گذرا (TIA)
حمله ایسکمیک گذرا، که گاها با عنوان سکته مغزی کوچک نیز نامبرده می شود، ظهور علائمی گذرا مشابه سکته مغزی می باشد. حمله ایسکمیک گذرا منجر به آسیب دائمی نمی شود. این نوع سکته به علت کاهش موقت خونرسانی به قسمتی از مغز رخ می دهد که ممکن است کمتر از ۵ دقیقه طول بکشد.
مانند سکته ایسکمیک، TIA نیز وقتی رخ می دهد که لخته ای یا بقایایی، جریان خون به قسمتی از سیستم عصبی را کم یا مسدود کند.
حتی اگر به علت بهبود یافتن علائمتان، گمان می کنید دچار سکته ایسکمیک گذرا شده اید نیز باید فورا به اورژانس مراجعه کنید. شما نمی توانید تنها بر اساس علائمتان متوجه شوید که دچار سکته مغزی شده اید یا TIA. دچار شدن شما به TIA به این معنی است که ممکن است شریانی که به مغزتان منتهی می شود تا حدودی مسدود یا تنگ شده باشد.TIA احتمال وقوع سکته مغزی کامل را در آینده افزایش می دهد.
چه عواملی احتمال سکته مغزی را افزایش می‌دهد؟
عوامل متعددی می توانند احتمال وقوع سکته مغزی را افزایش دهند. عوامل خطرزای سکته مغزی که قابل درمان می باشند شامل موارد ذیل است:
عوامل خطرزای مرتبط با سبک زندگی
- چاقی یا اضافه وزن
- عدم فعالیت بدنی
- نوشیدن زیاد مشروبات الکلی
- مصرف مواد مخدر غیر قانونی از جمله کوکائین و متامفتامین
عوامل خطرزای طبی
- فشار خون بالا
- سیگار کشیدن یا قرار گرفتن در معرض دود سیگار (مصرف فعال یا منفعل سیگار)
- کلسترول بالا
- دیابت
- آپنه انسدادی خواب
- بیماری های قلبی-عروقی مانند نارسایی قلبی، نقایص قلبی، عفونت قلبی یا ضربان غیر طبیعی (آریتمی) قلب از جمله فیبریلاسیون دهلیزی
- سابقه فردی یا خانوادگی سکته مغزی، حمله قلبی یا حمله ایسکمیک گذرا
- عفونت کووید-۱۹
دیگر عوامل مرتبط با ریسک بالاتر سکته مغزی
- سن: سنین بالای ۵۵ سال ریسک بیشتری نسبت به افراد جوانتر دارند.
- نژاد: افراد آفریقایی-آمریکایی ریسک بیشتری نسبت به دیگر نژاد ها دارند.
- جنسیت: مردان ریسک بیشتری نسبت به زنان دارد. زنان معمولا هنگامی که دچار سکته مغزی می شوند دارای سن بیشتری می باشند و احتمال مرگ آنها بر اثر سکته مغزی نسبت به مردان بیشتر است.
- هورمون ها: استفاده از قرص های ضد بارداری یا هورمون درمانی، از جمله استروژن ها، احتمال ابتلا به سکته مغزی را افزایش می دهند.
عوارض بعد از سکته مغزی
سکته مغزی گاها بسته به مدت زمانی که مغز کمبود خونرسانی داشته و اینکه کدام بخش تحت تاثیر بوده، می تواند منجر به معلولیت موقت یا دائم شود. عوارض آن شامل موارد ذیل است:
- فلج شدگی یا کاهش تحرک ماهیچه ها: ممکن است از یک سمت بدنتان فلج شود یا کنترل گروهی از عضلات، از جمله عضلات یک سمت صورت یا یک بازو، را از دست بدهید.
- سختی در تکلم یا بلعیدن: سکته مغزی ممکن است بر روی کنترل عضلات دهان و گلو تاثیر بگذارد و تکلم واضح، بلعیدن و خوردن را دشوار کند.
- از دست دادن حافظه یا مشکلات فکری: بسیاری از افرادی که دچار سکته مغزی شده اند، تا حدودی از دست دادن حافظه را تجربه می کنند. دیگر افراد ممکن است دچار اختلالاتی در تفکر، استدلال، قضاوت و ادراک مفاهیم شوند.
- مشکلات عاطفی: افرادی که دچار سکته مغزی شده اند، دشواری بیشتری در کنترل احساساتشان دارند یا ممکن است افسردگی را تجربه کنند.
- درد: در اعضایی از بدن که تحت تاثیر سکته قرار گرفته اند درد، بی حسی یا دیگر احساسات غیرعادی ممکن است رخ دهد. برای مثال، اگر سکته مغزی باعث شود دست چپتان بی حس شود، ممکن است احساس سوزن سوزن شدن ناخوشایندی در دستتان داشته باشید.
- تغییر در رفتار و توانایی مراقبت از خود: افرادی که دچار سکته مغزی شده اند ممکن است بیشتر گوشه گیر شوند. این افراد ممکن است در نظافت و کار های روزانه به کمک نیاز داشته باشند.
راه های پیشگیری از سکته مغزی
دانستن عوامل خطر سکته مغزی، پیروی از پیشنهادات پزشکتان و اتخاذ سبک زندگی سالم بهترین کارهایی است که می توانید برای پیشگیری از سکته مغزی انجام دهید. اگر شما قبلا دچار سکته مغزی یا حمله ایسکمیک گذرا(TIA) شده اید، این اقدامات می توانند به پیشگیری از سکته مجدد کمک کنند. مراقبت های تکمیلی در بیمارستان و بعد از آن نیز، می توانند نقش مفیدی در این زمینه ایفا کنند.
بسیاری از استراتژی های پیشگیری از سکته مغزی مانند استراتژی های پیشگیری از بیماری قلبی می باشند. به طور کلی توصیه های مربوط به سبک زندگی سالم شامل موارد ذیل می باشند:
- کنترل فشار خون بالا (هیپرتانسیون): این مورد یکی از مهمترین کارهایی است که برای کاهش ریسک سکته مغزی می توانید انجام دهید. اگر دچار سکته مغزی شده اید، کاهش فشار خونتان می تواند به شما در جلوگیری از سکته یا TIA بعدی کمک کند. اغلب برای درمان فشار خون بالا از تغییر دادن سبک زندگی و دارو استفاده می شود.
- کاهش میزان کلسترول و چربی اشباع در رژیم غذایی: خوردن کمتر کلسترول و چربی، مخصوصا چربی های اشباع و ترانس، می تواند تجمع آنها در شریان ها را کاهش دهد. اگر نتوانید کلسترولتان را تنها از طریق رژیم غذایی کنترل کنید، پزشکتان ممکن است برایتان دارو های کاهش دهنده کلسترول تجویز کند.
- ترک مصرف دخانیات: مصرف دخانیات ریسک سکته مغزی را برای افرادی که سیگار می کشند یا در معرض دود دخانیات قرار دارند، افزایش می دهد. ترک مصرف دخانیات ریسک ابتلا به سکته مغزی را کاهش می دهد.
- مدیریت وضعیت دیابت: رژیم غذایی، ورزش و کاهش وزن می تواند به شما در نگه داشتن قند خونتان در یک محدوده طبیعی کمک کند. اگر بنظر برسد که عوامل مربوط به سبک زندگی برای کنترل دیابت تان کافی نمی باشند، پزشکتان ممکن است دارو های دیابتی تجویز کند.
- حفظ وزن سالم: اضافه وزن به دیگر عوامل سکته مغزی از جمله فشار خون بالا، بیماری های قلبی-عروقی و دیابت کمک می کند.
- تغذیه با رژیم غذایی غنی از میوه و سبزیجات: رژیمی که شامل حداقل ۵ وعده میوه و سبزیجات باشد ریسک سکته مغزی را کاهش می دهد. رژیم غذایی مدیترانه ای با تمرکز بر پایه روغن زیتون، میوه، مغز ها، سبزیجات و تمامی غلات می باشد، می تواند کمک کننده باشد.
- ورزش منظم: ورزش های هوازی ریسک سکته مغزی را از جهات مختلفی کاهش می دهد. ورزش کردن می تواند فشار خونتان را کاهش دهد، سطح کلسترول خوب را افزایش داده و سلامت کلی عروق خونی و قلبتان را تقویت کند. همچنین به شما در کاهش وزن و کنترل دیابت و کاهش استرس کمک می کند. به تدریج مدت زمان ورزش کردن خود را به حداقل ۳۰ دقیقه فعالیت بدنی متوسط – مانند پیاده روی، دو آهسته، شنا یا دوچرخه سواری – در اکثر، ترجیحا همه، روز های هفته برسانید.
- عدم مصرف یا مصرف متوسط مشروبات الکلی: مصرف شدید الکل ریسک ابتلا به فشار خون بالا، سکته ایسکمیک و هموراژیک را افزایش می دهد. مشروبات الکلی همچنین ممکن است با دارو هایی که مصرف می کنید تداخل ایجاد کنند. هرچند، مصرف کم تا متوسط مشروبات الکلی، مثلا یک بار در روز، می تواند به شما در پیشگیری از سکته ایسکمیک و کاهش تمایل لخته شدن خون کمک کند. با پزشکتان درباره اینکه چه وضعیتی برایتان مناسب است مشورت کنید.
- درمان آپنه خواب انسدادی (OSA): پزشک شما در صورتی که علائم OSA – ناهنجاری خوابی که باعث می شود در طول خواب برای بازه های کوتاه متعددی نفس نکشید - را داشته باشید، ممکن است مطالعه خواب را پیشنهاد کند. درمان OSA شامل دستگاهی می شود که از طریق ماسک، جریان هوای فشار مثبت را جهت باز ماندن مجاری هوایی به انها منتقل می کند.
- پرهیز از مصرف مواد مخدر غیر قانونی: برخی از مواد مخدر مانند کوکائین و متامفتامین، به عنوان عوامل خطر برای سکته مغزی یا TIA معرفی شده اند.
دارو های پیشگیرانه برای سکته مغزی
اگر دچار سکته ایسکمیک یا TIA شده باشید، پزشکتان ممکن است داروهایی را تجویز کند تا ریسک وقوع سکته ای دیگر را کاهش دهد. این دارو ها شامل این موارد می شوند:
دارو های ضد پلاکت
پلاکت ها سلول هایی در خون هستند که لخته ها را ایجاد می کنند. دارو های ضد پلاکت میزان چسبندگی این سلول ها و احتمال تشکیل لخته را کاهش می دهند. رایج ترین داروی ضد انعقاد، آسپرین است. پزشک شما میتواند در تعیین دوز آسپرین مناسب برای مصرف به شما کمک کند.
همچنین ممکن است پزشکتان آگرنوکس را تجویز نماید که ترکیبی از آسپرین با دوز پایین و با داروی ضد پلاکتی دیپریدامول می باشد تا ریسک لخته شدن خون را کاهش دهد. بعد از یک TIA با سکته مغزی کوچک، پزشکتان ممکن است به شما آسپرین و دارو های ضد پلاکتی مانند کلوپیدوگرل (پلاویکس) برای یک بازه زمانی تجویز کند تا ریسک یک سکته دیگر را کاهش دهد. اگر آسپرین برایتان ضرر داشته باشد، پزشک تنها کلوپیدوگرِل را برایتان تجویز می کند.
دارو های ضد انعقاد
این دارو ها میزان انعقاد خون را کاهش می دهند. هپارین یک دارو سریع الاثر می باشد که ممکن است برای بازه کوتاهی در بیمارستان استفاده شود. دارویی با سرعت اثرگذاری کمتر مانند وارفارین (کومادین ، جانتون) برای استفاده طولانی مدت تجویز می شوند. وارفارین داروی رقیق کننده خون بسیار قوی است؛ برای همین باید آن را دقیقا مطابق دستور مصرف کرده و مراقب عوارض جانبی آن باشید.
همچنین باید به صورت منظم آزمایش خون بدهید تا تاثیرات وارفارین را کنترل کنید.چندین داروی رقیق کننده خون (ضد انعقاد) جدیدتر برای پیشگیری از سکته مغزی برای افرادی که ریسک سکته مغزی در آن ها بالا می باشد، وجود دارد. این دارو ها شامل دابیگاتران (پلاکسا) ، ریواروکسابان (زارلتو)، اپیکسابان (الیکیوس)، ادکسابان (ساوایسا) می باشد. این دارو ها نسبت به وارفارین مدت اثر کوتاه تری دارند و برای همین معمولا نیازی به آزمایش خون منظم یا بررسی توسط پزشکتان نیست. این دارو ها همچنین با ریسک کمتری برای عوارض خونریزی همراه هستند.