علائم حیاتی (دما، نبض، نرخ تنفس و فشار خون) و اندازه‌گیری آن

انواع علائم حیاتی به همراه علائم اختصاری آن‌ها

علائم حیاتی اندازه‌گیری‌هایی هستند که عملکرد پایه و ابتدایی بدن را نشان ‌می‌دهند. چهار علامت اصلی حیاتی که به طور معمول توسط متخصصین سلامت، پرستاران و کادر درمان چک می‌شوند شامل موارد زیر است:

• دمای بدن که با علامت اختصاری T (Temperature) نشان داده می‌شود
• نبض و تعداد ضربان قلب که با علامت اختصاری PR (Pulse Rate) نشان داده می‌شود
• تعداد تنفس که با علامت اختصاری RR (Respiratory Rate) نشان داده می‌شود
• فشار خون که با علامت اختصاری BP (Blood Pressure) نشان داده می‌شود (فشار خون علامت حیاتی نیست اما همراه با علائم حیاتی اندازه‌گیری می‌شود)

علائم حیاتی برای شناسایی و ارزیابی مشکلات پزشکی سودمند هستند و می‌توان آنها را در محیط پزشکی، خانه، اورژانس یا هرجای دیگری اندازه گرفت.

همچنین بخوانید: آموزش گرفتن فشارخون با انواع فشارسنج ها

اندازه گیری و ارزیابی دمای بدن

دمای طبیعی و نرمال بدن افراد بسته به جنسیت، فعالیت های اخیر، مصرف آب و غذا، زمان روز، و مرحله چرخه قاعدگی(پریود خانم‌ها) متغیر است. دمای نرمال و عادی بدن می‌تواند در بازه 36.5 تا 37.2 برای یک فرد بالغ و سالم متغیر باشد.

دمای بدن را می‌توان به روش های زیر اندازه گرفت:

اندازه گیری دمای بدن به روش دهانی:

این روش در بالغین و کودکان بزرگ تر از 4 سال (که دماسنج را در دهان خود نگه میدارند و خطر شکستن آن وجود ندارد) استفاده می‌شود. در این روش دماسنج را زیر زبان قرار می‌دهند تا دمای بدن را به ما نشان بدهد.

اندازه گیری دمای بدن به روش رکتال (مقعدی):

به آرامی دماسنج را داخل مقعد(رکتوم) کودک برده و دما را می‌سنجند. از این روش عموماً برای اندازه‌گیری دمای بچه های تا 3 سال استفاده می‌شود چراکه نیاز است فرد تحرک کمی داشته باشد. دمای اندازه گرفته شده به کمک این روش کمی بالاتر از دمای دهانی است.

اندازه گیری دمای بدن از زیر بغل (آگزیلاری):

این روش به اندازه روش دهانی و رکتال دقیق نیست اما می‌توان از آن به عنوان یک روش سریع استفاده کرد به خصوص در افرادی که استفاده از روش دهانی برای آنها خطرناک است یا ممکن نیست (مثل بچه ها). دمای اندازه گرفته شده در این روش کمی پایین تر از روش دهانی است.

اندازه گیری دمای بدن از گوش:

برای بچه های بزرگ‌تر از سه ماه مناسب است. در صورتی که فرد، گوش درد دارد یا ترشحات گوش(ear wax) زیادی در گوش تجمع کرده است این روش مناسب نیست.

اندازه گیری دمای بدن از پوست (پیشانی):

معمولاً بر روی شریان تمپورال پیشانی قرار داده می‌شود و دمای بدن را نشان می‌دهد. دستگاه های آن گران قیمت هستند همچنین به اندازه ی دماسنج های دهانی، رکتال و زیر بغلی قابل اتکا نیستند.

دمای بدن می‌تواند به خاطر تب بالا باشد یا فرد دچار هیپوترمی (دمای پایین) باشد.

در افراد بالغ به دمای بالاتر از 37.6 درجه سانتی گراد که از طریق دهان یا زیربغل اندازه گرفته می‌شود یا دمای رکتال یا گوش بالاتر از 38.1 درجه سانتی گراد تب به حساب می‌آید. برای کودکان دمای 38 درجه یا بالاتر رکتال و دمای 37.6 و بالاتر زیربغل تب به حساب می‌آید.

هیپوترمی نیز به افت دمای بدن به کمتر از 35 درجه سلسیوس می‌گویند.

ضربان قلب نرمال چند تاست؟

ضربان قلب به تعداد تپش های قلب در یک دقیقه می‌گویند. هنگامی که قلب خون را به داخل عروق پمپاژ می‌کند. عروق ابتدا متسع می‌شود و با جریان خون منقبض می‌شود. گرفتن نبض نه تنها تعداد ضربان قلب را نشان می‌دهد بلکه نشانگر ریتم قلبی و قدرت نبض نیز هست.

نبض نرمال در افراد بالغ ما بین 60-100 ضربه در دقیقه می‌باشد، ضربان قلب می‌تواند نوسان کند و با ورزش، بیماری، جراحت و عواطف بالا رود. خانم های با سن بیش از 12 سال نیز به نسبت مردان ضربان قلب سریع‌تری دارند. ورزشکاران مانند دوندگان که فعالیت بدنی بالایی دارند ممکن است در حالت استراحت ضربان قلب پایین و حدود 40 ضربه در دقیقه بدون هیچ مشکلی داشته باشند.

چگونه ضربان قلب خود یا دیگران را اندازه بگیریم؟

هنگامی که قلب خون را به داخل شریان ها پمپ می‌کند شما با فشار بر روی رگ می‌توانید ضربان آن را احساس کنید. رگ هایی که برای گرفتن نبض استفاده می‌شوند رگ های سطحی و در نقاط مشخصی از بدن هستند که به آنها اشاره می‌کنیم.

• رگ کنار گردن (کاروتید)
• داخل آرنج (براکیال)
• روی مچ (رادیال)

برای بیشتر افراد گرفتن نبض رادیال که بر روی مچ قرار دارد راحت تر است. اگر از رگ کنار گردن برای گرفتن نبض استفاده می‌کنید حواستان باشد که آن را محکم فشار ندهید و این کار را به صورت همزمان دوطرفه انجام ندهید! وگرنه خون رسانی به مغز مختل و فرد بیهوش میشود!

در هنگام گرفتن نبض به این موارد دقت کنید:

• با نوک انگشت اول و دوم خود و با ملایمت روی شریان فشار دهید تا هنگامی که نبض را احساس کنید
• هنگامی که عقربه ثانیه شمار ساعت روی 12 آمد شروع به شمردن نبض ها کنید
• تعداد نبض‌ها را در مدت یک دقیقه بشمارید
• در هنگام شمارش بر روی ضربان نبض و نه حرکت ساعت متمرکز شوید.
• اگر در مورد نتیجه شمارش ضربان قلب مطمئن نیستید می‌توانید از فرد دیگری بخواهید که این کار را برای شما انجام دهد یا تکرار کند.

نرخ تنفسی چیست؟ چگونه میزان تنفس را اندازه بگیریم؟

نرخ تنفس، تعداد تنفس فرد در مدت زمان یک دقیقه است. تعداد تنفس معمولاً هنگامی شمرده می‌شود که فرد در حالت استراحت است. میزان تنفس را به راحتی و براساس حرکات قفسه سینه به هنگام تنفس می‌شمارند.

به هنگام شمارش تنفس مهم است که دقت کنیم فرد مشکلی در تنفس مثل خس خس یا صدای ناهنجار نیز نداشته باشد.

نرخ تنفسی نرمال در یک فرد بالغ در حالت استراحت 12-16 تنفس در دقیقه است. اما کودکان و بچه ها با سرعت بیشتری تنفس می‌کنند در ذیل تنفس افراد نابالغ را براساس سن آورده‌ایم:

• نوزاد (تا یک ماه) 30-60 تنفس در دقیقه می‌کند
• شیرخوار (تا یک سال) 30-60 تنفس در دقیقه می‌کند
• نوپا (تا دو سال) 24-40 تنفس در دقیقه می‌کند
• 3-5 سال: 22-34 تنفس در دقیقه می‌کند
• بچه های در سنین مدرسه (6-12 سال): 18-30 تنفس در دقیقه می‌کند
• نوجوان (13-17 سال):12 تا 16 تنفس در دقیقه می‌کند

فشار خون چیست و چگونه فشار خون را اندازه بگیریم؟

فشار خون، نیرویی است که خون بر دیواره های عروق در هنگام انقباض و استراحت قلب وارد می‌کند. هنگامی که قلب می‌تپد خون را با بیشترین فشار به داخل عروق پمپاژ می‌کند و هنگامی که استراحت می‌کند فشار خون افت می‌کند.

در هنگام اندازه‌گیری فشار خون دو عدد ثبت می‌شود.(به عنوان مثال 12 روی 6). عدد بزرگتر که فشار سیستولیک نامیده می‌شود فشاری است که به هنگام انقباض و تپش قلب(سیستول) بر عروق وارد می‌شود. عدد کوچکتر نیز نمایانگر فشار وارده بر عروق به هنگام استراحت قلب(دیاستول) است که فشار دیاستولیک نامیده می‌شود.
هر دو فشار نام برده شده(سیستولیک و دیاستولیک) برحسب میلی متر یا سانتی متر جیوه(mm Hg/cm Hg) ثبت می‌شوند، فشار خون بالا یا پرفشاری خون(hypertension) مستقیماً ریسک حمله قلبی، سکته و نارسایی قلبی را افزایش می‌دهد. با افزایش فشار خون عروق مقاومت بیشتری در برابر جریان خون پیدا می‌کنند که منجر به فشار وارده بیشتر بر قلب می‌شود.

فشار خون براساس مقدار آن در بازه های زیر قرار داده می‌شود:

• فشارخون طبیعی (Normal) : که به فشار های کمتر از 120 روی 80 می‌گویند
• فشارخون بالا (Elevated) : به فشار های 120-130 روی 80 یا کمتر می‌گویند
• فشارخون مرحله یک (Stage 1): به فشار های130-140 روی 80-90 می‌گویند(یکی از فشارها یا هردوی آنها)
• فشارخون مرحله دو (Stage 2): به فشارهای سیستولیک بالاتر از 140 یا فشار دیاستولیک بالاتر از 90 می‌گویند

این بازه ها فقط راهنما هستند و اندازه گیری یکباره فشار خون که بالاتر از نرمال بوده است به معنی مشکل نیست. پزشک نیاز به اندازه گیری چندباره فشار خون برای تایید تشخیص فشارخون بالا و آغاز درمان خواهد داشت.

چرا باید فشارخون خود را در خانه اندازه بگیریم؟

برای افراد با فشار خون بالا(HTN)، اندازه گیری فشارخون در خانه به ارزیابی تغییرات فشار خون در طول روز و در روزهای مختلف کمک می‌کند و منجر به درمان دارویی بهتر و کاراتر می‌شود.

پیشنهاد ویژه: خرید دستگاه فشارخون دیجیتال با کاربری آسان در منزل

برای اندازه گیری فشار خون به چه لوازمی احتیاج داریم؟

برای اندازه‌گیری فشار خون می‌توان از فشارسنج عقربه‌ای(آنروئید، aneroid) یا فشارسنج دیجیتال استفاده کرد.

فشارسنج عقربه ای: ارزان‌تر از فشارسنج دیجیتال است و کاف فشارنج به کمک پمپ فشاری باد می‌شود. با فشارسنج عقربه ای می‌توان فشار سیستولیک را بدست آورد و برای بدست آوردن فشار دیاستولیک نیاز به گوشی پزشکی (استتوسکوپ) نیز داریم.

فشارسنج دیجیتال: اتوماتیک است و عدد فشار خون را به شما نشان می‌دهد و به علت راحتی محبوب ترین دستگاه فشارسنج در بازار است و از آنجایی که نیازی به گوشی پزشکی هم ندارد برای افراد کم شنوا یا با گوش سنگین نیز مناسب است. یکی از مشکلات فشارسنج دیجیتال این است که دقت آن با ضربان قلب نامنظم یا حرکات بدن پایین می‌آید. قیمت این فشارسنج ها به نسبت فشارسنج عقربه ای بالاتر است.

فشار خون مچی و انگشتی: مطالعات نشان می‌دهند که فشارسنج های مچی یا انگشتی به اندازه فشارسنج های دیگر دقت ندارند وعلاوه بر این قیمت آنها نیز بالاتر است.

قبل از اندازه گیری فشار خون به چه مواردی توجه کنیم؟

• حداقل 30 دقیقه قبل از انداز‌گیری فشارخون از نوشیدن قهوه و نوشیدنی های کافئین دار و سیگار کشیدن بپرهیزید.
• قبل از گرفتن فشار دستشویی بروید.
• 5 دقیقه قبل از انجام آزمایش فشارخون استراحت کنید.
• بر روی یک صندلی با پشتی محکم بنشینید (مبل مناسب نیست!) وپاهای خود را صاف بر روی زمین قرار دهید (پاهایتان را ضربدری نکنید) دستتان را بر روی یک سطح صاف مثل میز و هم سطح با قلبتان قرار دهید. کاف فشارسنج را 2.5 سانتی متر بالاتر از آرنج ببندید (از راهنمای فشارسنج نیز می‌توانید استفاده کنید).
• برای ارزیابی دقیقتر 2-3 بار فشارخون را با حداقل فاصله زمانی یک دقیقه اندازه بگیرید و نتایج همه آنها را ثبت کنید.
• فشارخون را در یک زمان مشخص از هر روز هفته یا مطابق با دستور پزشک خود اندازه بگیرید.
• در گزارش‌های خود تاریخ، زمان اندازه‌گیری و میزان فشار خون را ثبت کنید.
• به هنگام ویزیت پزشک گزارش فشار خون خود را به همراه ببرید (اگر فشارسنج شما حافظه دارد میتوانید خود فشارسنج را ببرید).
• اگر چندین بار فشارخون بالا داشتید مشاوره پزشکی درخواست کنید (و اگر فقط یک بار فشارتان بالا بود نترسید).
• اگر با فشار خون سیستولیک (عدد بزرگتر) بالاتر از 18 یا فشار دیاستولیک (عدد کوچکتر) بالاتر از 11 مواجه شدید درخواست کمک اورژانسی کنید.

از پزشک نحوه کار با فشارسنج و ثبت صحیح فشار خون را یاد بگیرید و فشارسنج را به طور منظم به دفتر پزشک برده تا از کارکرد صحیح آن مطمئن شوید.

برای توضیحات بیشتر و کامل‌تر در خصوص نحوه اندازه گیری فشار خون می‌توانید به مقاله نحوه اندازه گیری فشارخون گروه نبض مراجعه کنید.

منابع:
مطالب علمی این مقاله توسط عرفان زمانی، دانشجوی پزشکی دانشگاه علوم پزشکی تهران بررسی و مرور شده است.