ارزیابی قد و وزن طبیعی (BMI)

آیا شما دارای اضافه وزن هستید یا بدن متناسبی دارید؟ جواب این سوال را می توان با استفاده از فرمول محاسبه  BMI یا شاخص توده بدنی محاسبه کرد. این روش نمایانگر مستقیم چربی بدن شما نیست، ولی می تواند درجه چاقی یا لاغری شما را مشخص کند و به شما در کاهش وزن یا افزایش وزنتان کمک کند.

شاخص توده بدنی (BMI) چیست؟ چگونه محاسبه می شود؟

شاخص توده بدنی یا Body Mass Index که گاهی به اختصار BMI هم نشان داده می شود، فاکتوری است برای اندازه‌گیری میزان لاغری و چاقی فرد. BMI با استفاده از جرم یا وزن بدن و قد محاسبه می شود.

برای محاسبه BMI باید وزن خود به کیلوگرم و قد خود به متر را داشته باشیم. فرمول محاسبه Bmi  ساده می باشد. قد خود را در خودش ضرب می‌کنید و سپس وزن خود را بر عدد حاصل تقسیم می‌کنید. 

BMI= Weight / (height)^۲

در صورت دشوار بودن محاسبه، می توانید به جدول BMI  مراجعه کنید و با داشتن قد و وزن خود، در جدول BMI خود را بیابید (ادامه مطلب).

با BMI به چه نتایجی می توان پی برد؟

BMI به شما یک درک کلی می‌دهد که آیا بیش از اندازه چاق یا بیش از حد لاغر هستید یا بدن متناسبی دارید.

مثلا از شما می‌پرسند که فردی با وزن ۷۰ کیلوگرم چاق است یا لاغر. اولین سوال این است که در مقابل چه قدی؟ این وزن برای کسی با قد ۲ متر خیلی کم و برای شخصی با قد ۱.۵ متر خیلی زیاد است. برای درک درست تناسب بین قد و وزن، از شاخص BMI استفاده می کنیم.

عدد BMI افراد را به چهار دسته تقسیم می‌کند:

• بیش از حد لاغر: کسانی که شاخص کم‌تر از ۱۸.۵ داشته باشند بیش از اندازه لاغر هستند.
• نرمال: از ۱۸.۵ تا ۲۵ نرمال به حساب می‌آیند.
• اضافه‌وزن: از ۲۵ تا ۳۰ اضافه وزن دارند.
• چاق: از ۳۰ به بالا در این معیار چاق است.

در معیاری دیگر می‌شود جزئی‌تر به این شاخص نگاه کرد:

اعداد در جدول خیلی هم دقیق نیستند؛ یعنی، ممکن است فردی با BMI معادل ۲۶ وزن طبیعی داشته باشد و شخصی دیگر با شاخص ۲۴ برای کاهش چربی بدنش به رژیمی نیاز داشته باشد. اما فرد با BMI معادل ۵۰، دارای وزن طبیعی نمی باشد. به همین دلیل با این روش تشخیص قطعی صورت نمی‌گیرد و در صورت مشاهده چاقی شدید، باید برای تشخیص به یک متخصص مراجعه کنیم.

شاخص توده بدنی یا محاسبه BMI برای کودکان

به دلایلی کودکان و نوجوانان (۲ تا ۲۰ سال) نباید از شاخص معمولی برای محاسبه BMI استفاده کنند.

1. تفاوت بدنی این گروه نسبت به بزرگسالان؛ یعنی فردی ۱۵ ساله اگر همان قد و وزن یک فرد ۲۵ ساله را داشته باشد، ممکن است شرایطش با او متفاوت باشد.
2. حساسیت بالای کودکان (مخصوصا زیر ۱۰ سال) نسبت به خودتشخیصی، خوددرمانی و تجویزهای خودسرانه. اگر سر خود تشخیص بدهید کودک ۴ ساله شما چاق است و غذایش را به شکلی غیر اصولی کم کنید، آسیب‌های وارده می‌تواند بی‌اندازه جدی‌تر و خطرناک‌تر باشد.

برای تشخیص دقیق‌تر، معمولا شاخص را با کودکان در همان سن و جنس مقایسه می‌کنند. به این ترتیب که اول معلوم می شود کودک در چه صدکی قرار دارد، سپس چاقی یا لاغری او را به تشخیص می دهند.

در تشخیص شاخص توده بدنی کودک، دو عامل جنسیت و سن هم وارد دخیل هستند. دو کودک ۴ و ۱۴ ساله با BMI مساوی قطعا وضعیت بدنی متفاوتی دارند.

ارتباط شاخص BMI با سلامتی

در مورد تاثیر یک شاخص متعادل بر سلامتی افراد، مطالعات فراوانی وجود دارد. بر اساس نتایج، قرارگرفتن در گروهی که اضافه وزن دارند، یا چاق هستند، به طور قابل توجهی شانس مرگ زودرس و ابتلا به برخی بیماری‌ها را افزایش می‌دهد:

• بیماری‌های قلبی و عروقی
• بیماری‌های مرتبط با کیسه صفرا
• دیابت نوع دو
• فشار خون
• آرتروز
• حمله قلبی
• برخی از انواع سرطان مثل سرطان سینه

در گروهی که اصلا سیگار نمی‌کشند، مرگ و میر زودرس در گروه چاق تا ۵۰ درصد نسبت به افرادی با وزن متعادل بیشتر می باشد.
حتی لاغری بیش از اندازه هم می‌تواند خطرناک باشد. لاغری شدید ممکن است بیشتر از چاقی سلامتی فرد را به خطر بیندازد.

هر فرد باید از قد و وزن خود اطلاع داشته باشد. عدم آگاهی نسبت به وزن باعث می‌شود که فرد نتواند تغییرات وزن خود را بررسی کند و متوجه تغییرات مثبت یا منفی زندگی اش نخواهد شد.

از کنار هم قرار دادن آمار و اطلاعات مرتبط با چاقی می‌شود نتیجه گرفت که جهان به سمت چاق شدن در حرکت می باشد.

به طور میانگین در جهان چاقی در مردان شایع‌تر است. البته در برخی کشورهای دیگر مانند آلمان، کانادا، لهستان، ایتالیا، هلند، فرانسه، ژاپن و کره این آمار برعکس است و زنان به طور میانگین چاق‌تر از مردان هستند.

خطای اندازه گیری در محاسبه BMI شاخص توده بدنی

گفتیم که این روش ایراداتی هم دارد. معمولا شاخص BMI در افراد قد بلند، ده درصد آن‌ها را چاق‌تر از واقعیت نشان می‌دهد. همچنین برای افراد کوتاه قد این شاخص ممکن است آن‌ها را به میزان ده درصد لاغرتر از چیزی که هستند گزارش دهد.

این مشکل برای دو نفر با قد و وزن مساوی، اما اندام درشت یا ریز هم وجود دارد. یعنی مثلا دو مرد با قد ۱.۸ و وزن ۷۰ کیلوگرم الزاما در یک شرایط بدنی مساوی قرار ندارند. یکی از این دو فرد ممکن است اندامی درشت‌تر داشته باشد و دیگری اندامی ریزنقش.

یک مسئله دیگر در مورد افراد مسن پیش می‌آید. با افزایش سن، بدون اینکه وزن فرد تغییری کند، با تغییر در میزان قد افراد شاخص آن‌ها افزایش پیدا می‌کند. در افراد مسن معمولا کمی کاهش قد مشاهده می شود.

تفاوت میان عضله و چربی در شاخص BMI

تصور کنید فردی با قد ۱.۸ موفق می‌شود ۱۰ کیلوگرم چربی از دست بدهد و در مقابل ۱۰ کیلو عضله بسازد. اگر تصویر این فرد قبل و بعد از این دوره را کنار هم بگذاریم، به وضوح می‌توانیم روند پیشرفت او را مشاهده کنیم.

اما شاخص BMI برای این فرد تغییری نکرده است. مشکل اساسی BMI این است که نمی‌تواند میان چربی و عضله تفاوتی قائل شود.

برای مثال دو فرد با قد و وزن مساوی که یکی اندامی عضلانی دارد و دیگری چربی اضافه، به عدد مساوی می‌رسند. در حالی که وضعیت بدنی این دو فرد یکسان نیست.

همچنین اگر فردی دارای اضافه وزن به خاطر رژیم نادرست و نداشتن تحرک کافی دچار عضله‌سوزی شود، شاخص BMI او بهبود می یابد.

امروزه متخصصین باور دارند که شاخص  BMI بیشتر از آن که بتواند چاقی را تشخیص دهد، قادر است چاق نبودن افراد را مشخص کند. یعنی فردی که در این معیار در گروه چاق قرار نمی‌گیرد، با احتمال زیاد واقعا چاق نیست. اما کسی که با این معیار چاق گزارش می‌شود، ممکن است واقعا چاق نباشد.

به خصوص ورزشکارانی که درصد چربی بدنشان زیر ۱۵% باشد، اگر اندامی عضلانی داشته باشند ممکن است چاق تشخیص داده شوند. زیرا این شاخص متوجه نمی‌شود که وزن اضافه به خاطر عضلات است نه چربی اضافه.

کلام آخر

گفتیم که شاخص BMI به شما کمک می‌کند که یک درک کلی از میزان چاقی یا لاغری خود داشته باشید. اما این معیار به هیچ عنوان دقیق نیست و جنبه تشخیصی ندارد. برای تشخیص دقیق‌تر لازم است درصد چربی بدن توسط متخصص محاسبه و با مشاهده ترکیب بدنی، چاق یا لاغر بودن فرد تشخیص داده شود. معمولا برای تشخیص بهتر چاقی، متخصصین از اطلاعات بیشتری مانند دور کمر، دور مچ و دور گردن استفاده می کنند. 

مطالب این مقاله توسط عرفان باروتچی، دانشجوی پزشکی دانشگاه علوم پزشکی تهران، گردآوری و صحت علمی آن بررسی شده است.