پونکسیون کمری یا Lumbar Puncture

 

 

تعریف Lumbar puncture

Lumbar puncture  یا LP، روشی رایج برای استخراج و نمونه برداری مایع مغزی نخاعی می باشد که در ناحیه تحتانی کمر انجام می گیرد. مایع مغزی نخاعی یا CSF، مایعی است که مغز و نخاع را احاطه کرده و مانند یک بالشتک از آن ها محافظت می کند. پونکسیون کمری در تشخیص برخی بیماری ها مانند مننژیت، انسفالیت، سندروم گیلن باره، MS و خونریزی در اطراف مغز کمک می کند. همچنین از این روش برای تزریق بی حس کننده های نخاعی و شیمی درمانی نیز استفاده می شود.

 

دلیل انجام پونکسیون کمری

نمونه برداری از مایع مغزی نخاعی می تواند به دلایل زیر باشد:

• تجزیه و تحلیل مایع مغزی نخاعی 

• اندازه گیری فشار مایع مغزی نخاعی 

• تزریق داروی بی حسی و سایر دارو ها

• شیمی درمانی انواعی از سرطان ها

• تهیه تصاویر تشخیصی از جریان مایعات، تزریق رنگ ( میلوگرافی ) یا مواد رادیواکتیو

 

نحوه نمونه برداری مایع مغزی نخاعی ( LP )

در ابتدا، فرد مراجعه کننده به صورت خوابیده به پهلو یا نشسته،  پاهای خود را به سمت شکم جمع می کند (مانند جنین در رحم مادر). برای کودک، فرد دیگری کودک را به این حالت نگه می دارد. سپس انتهای ستون فقرات ضد عفونی می شود و بعد از آن، بین دو مهره ستون فقرات را مقداری بی حس می کنند. پزشک سوزن کوچکی را وارد بین دو مهره می کند که به دلیل بی حس بودن آن ناحیه، فرد فشار زیادی را احساس نخواهد کرد و سرانجام، مقداری CSF توسط سوزن به بیرون نشت خواهد کرد. پس از چند دقیقه، آزمایش LP به اتمام رسیده و محل ورود سوزن پانسمان می شود. CSF خارج شده نیز جهت بررسی به آزمایشگاه ارسال می شود. ورود سوزن در بین دو مهره ی L3-L4 یا L4-L5 ، به دلیل تمام شدن نخاع در L1 می باشد که باعث می شود سوزن در هنگام ورود، هیچگونه آسیبی به نخاع وارد نکند.

 

موارد منع انجام پونکسیون لومبار (کنترا اندیکاسیون)

با اینکه LP روش بی خطری می باشد، اما به مواردی نیز باید دقت کرد. در صورت داشتن ترومبوسيتوپنى و اختلالات انعقادی، وجود عفونت پوستى يا بافت نرم در محل ورود سوزن و افزايش فشار داخل جمجمه‌اى، از انجام اين روش باید ممانعت کرد. اگر شک به افزايش فشار داخل جمجمه‌اى وجود داشته باشد، قبل از انجام LP براى رد توده باید آزمایش CT يا MRI انجام شود. در موارد مشکوک به مننژيت بايد هميشه CSF را استخراج کرد. اگر فشار بيش از ۴۰۰mmHg باشد و نياز به جلوگيرى از فتقى‌شدن باشد، همزمان با تجويز مانيتول يا دگزامتازون مقدار اندکى از مايع را بيرون مى‌کشيم. پزشک در مورد مواد غذایی، نوشیدنی ها و دارو ها دستور العمل خاصی به شما می دهد. در صورت مصرف داروی خاصی مانند رقیق کننده خون، حتما با پزشک خود در میان بگذارید. دقت کنید باکتریمی برای LP کنترا اندیکاسیون به حساب نمی آید. 

 

خطرات و عوارض LP

گاها مشاهده شده که برخی از افراد پس از کشیدن آب نخاعی  یا به اختصار LP، دچار سردرد هایی شده اند که بایستی بلافاصله به حالت دراز کش استراحت کنند تا چند ساعتی از مراحل انجام LP سپری شود. دلیل این عارضه، باز ماندن محل ورود سوزن است که می تواند سبب نشت مایع و سردرد شود. دیگر عوارض آن که کمیاب می باشند شامل عفونت، خونریزی محل ورود سوزن یا خروج بیش از حد CSF. آسیب های دیگر در پونکسیون لومبار بسیار نادر هستند و اگر این عمل به درستی و در محیطی سالم و استریلیزه شده انجام پذیرد به غیر از موارد یاد شده مشکلات دیگری فرد را تهدید نخواهد کرد. در آن روز از انجام کارهای شدید خودداری کنید. اگر شغلتان فعالیت فیزیکی زیادی ندارد می توانید به کار بازگردید. برای تسکین درد، استفاده از استامینوفن و دراز کشیدن مؤثر است.

 

تفسیر نتایج آزمایش

 در بررسی نمونه ی CSF  یا مایع مغزی نخاعی ، به موارد زیر پرداخته می شود:

• ظاهر عمومی: مایع نخاعی معمولا بی رنگ و شفاف می باشد. اگر زرد یا صورتی باشد، ممکن است خونریزی رخ داده باشد. رنگ سبز نیز نشان دهنده وجود عفونت یا بیلی روبین باشد.

• پروتئین: در صورت افزایش سطح پروتئین کل (بیشتر از ۴۵ میلی گرم در هر میلی لیتر)، می توان به عفونت یا بیماری های التهابی شک کرد.

• گلبول های سفید خون: مایعات نخاعی معمولا دارای ۵ لکوسیت تک هسته ای در هر میکرولیتر است. افزایش آن به بالاتر از ۵ لکوسیت در هر میکرو لیتر نشانگر عفونت است.

• گلوکز: سطح پایین گلوکز  می تواند نشان دهنده عفونت یا بیماری دیگری باشد.

• میکرو ارگانیسم ها: وجود باکتری ، ویروس ها، قارچ ها و سایر میکروارگانیسم ها می تواند نشان دهنده عفونت باشد.

• سلول های سرطانی: وجود سلول های غیر طبیعی در مایع مغزی نخاعی می تواند نشانگر انواع خاصی از سرطان باشد. 

 

کلام آخر

نمونه برداری از مایع مغزی نخاعی یا Lumbar puncture، برای تشخیص عفونت های باکتریایی (مانند مایکوباکتریا)، قارچی و ویروسی، خون ریزی های فضای ساب آراکنوئید و بدخیمی های سیستم عصبی مرکزی ضروری می باشد. LP نسبتا بی خطر است، با این حال باید به نکاتی که گفته شد مانند سردرد، خونریزی و کنترا اندیکاسون های آن دقت کرد. فتق مغزی نادر است. اما می تواند مرگبار باشد؛ بنابراین، در صورت وجود افزایش فشار مایع مغزی نخاعی، علائم نورولوژیک، پاپیلادما( papilledema ) و حملات صرعی، لازم است قبل از نمونه برداری آزمایش CT scan نیز انجام بگیرد. 

 

مطالب این مقاله توسط عرفان باروتچی و عرفان زمانی، دانشجویان پزشکی دانشگاه علوم پزشکی تهران، گرداوری و صحت علمی آن بررسی شده است.