کاربرد های منحصر به فرد گوشی پزشکی (استتوسکوپ)

گوشی پزشکی (استتوسکوپ) یکی از کاربردی ترین تجهیزات پزشکی است که از گذشته تا کنون (حدود ۲۰۰ سال) تغییرات زیادی نداشته است. در واقع با آمدن سری دیجیتال آنها ( گوشی پزشکی دیجیتال)، همچنان گوشی های ضربان سنج کلاسیک مورد استفاده اکثر پزشکان و متخصصان هست.
در این مقاله قصد داریم کاربرد استتوسکوپ ها و نحوه استفاده از آن ها را به طور مختصر شرح دهیم، تا پایان این مقاله همراه ما باشید. 
 

شاید این سوال برای شما پیش آمده باشد که در دنیای مدرن امروزی که هر روز ابزار آلات جدید و با تکنولوژی بالاتر وارد بازار می‌شود و گاها ابزار آلات قبلی کاملا کاربرد خود را از دست می‌‌دهند، چرا هنوز وقتی به بیمارستان ها یا مراکز پزشکی سر میزنیم، میبینیم که همگی آن‌ها از گوشی پزشکی ای استفاده میکنند که حدود ۲۰۰ سال است اختراع شده و شکل کنونی آن نیز با نمونه های ۸۰ سال پیش تفاوت چندانی ندارد؟! آیا تکنولوژی در این بخش پیشرفت چندانی نداشته است؟!

گوشی پزشکی در سال ۱۸۱۶ اختراع شد (مقاله تاریخچه گوشی های پزشکی و سیر تکامل آن‌ها) و از آن زمان تا به حال برای شنیدن صدای ارگان های داخلی بدن، مثل صدای ریه، قلب و... بخصوص صدای قلب جنین کمک شایانی به پزشکان کرده و می‌کند. از یک دوره به بعد، استتوسکوپ ( گوشی پزشکی ) به نوعی نماد پزشک محسوب می‌شد و اکنون نیز بین ابزارهای پزشکی از اهمیتی خاصی برخوردار است. اما این مسائل باعث نشده تا ما اصالت گوشی پزشکی را بر بهره‌ وری بیشتر ترجیح دهیم و نخواهیم به پیشرفته شدن این دستگاه کمک کنیم؛ بلکه برعکس، در سال‌های اخیر پزشکان خواستار استفاده از ابزار پیشرفته‌تری بجای استتوسکوپ بودند.

اریک توپول، مدیر موسسه علمی ترجمه در La Jolla یکی از طرفداران اصلی انقلاب سلامت دیجیتال است که بر این باور است؛ باید تمامی اطلاعات سلامتی فرد بیمار در اختیار او قرار گیرد.

دکتر اریک می گوید با استفاده از استتوسکوپ هایی که در جیب جا می‌شود و به سادگی قابل حمل است، نموداری با صدای قابل فهم که هرکسی در گوشی همراه می‌تواند با کیفیت خوب آن را بشنود و اطلاعات نموداری آن را در صفحه گوشی خود ببیند را می توان به کاربر داد. حتی پزشک می تواند یک پرونده پزشکی برای بیمار خود تشکیل دهد که همواره در دسترس باشد و پایش سلامت را به صورت مرتب برای او انجام دهد. این تغییرات پیشرفت‌های چشمگیری را در بحث بهداشت فردی ایجاد می‌کند. 

دکتر دونالد ردلمایر، استاد پزشکی در دانشگاه تورنتو و عضو مرکز علوم بهداشتی Sunnybrook، از مهمترین منتقدان استفاده از ابزار سنتی پزشکی است و بخاطر به چالش کشیدن خرد پزشکی و جمله "استتوسکوپ کامل نیست، اما مناسب سطل آشغال هم نیست" شهرت بسیاری دارد. او می‌گوید هنوز ابزار پزشکی زیادی وجود دارد که سطح پایینی از فناوری را دارا هستند و قابلیت پیشرفت زیادی دارند. با وجود کاستی هایی که در استتوسکوپ ها وجود دارد اما یکی از پرکاربردترین وسیله های پزشکی محسوب میشود.

کاربردهای گوشی پزشکی یا استتوسکوپ

برخلاف تفکر عامه مردم گوشی های طبی فقط برای شنیدن صدای قلب به کار نمی‌روند، در ادامه به شرح کارایی های دیگر آنها خواهیم پرداخت:

۱- معاینه زنان بارداری که دارای نفس های کوتاه هستند

این بیماران بخاطر وجود بچه در شکم خود، معمولا دوست ندارند که از اشعه ایکس و یا سی تی اسکن برای آن ها استفاده شود. برای شنیدن صدای قلب جنین در خانم های باردار می‌توان از گوشی پزشکی مخصوص نوزاد و جنین استفاده کرد.

"استتوسکوپ، راحت، سریع و بی خطر است و هیچ تابشی ندارد"

۲- بررسی ضربان قلب

بسیاری از بیماران قلبی دارای ضربان تند هستند و پزشکان نیز داروهایی تجویز می‌کنند که ضربان به حد نرمال برگردد. اما تشخیص این مطلب که یک شخص دچار این مشکل است، با قرار دادن دو انگشت بر روی مچ دست امکان پذیر نیست و چه بسا که گمراه کننده باشد چرا که گاهی پالس آنقدر ضعیف است که با دست احساس نمی‌شود. در صورتی که بدیهی است که شنیدن صدای قلب با استتوسکوپ بسیار واضح‌تر و کم خطاتر است.

۳- اندازه گیری فشار خون

درست است که امروزه دستگاه های الکترونیکی و دیجیتالی بسیاری آمده‌اند که با کیفیت بالایی فشار خون را اندازه می‌گیرند و مقدار دقیق آن را اعلام می‌کنند. اما این دستگاه‌ها همواره در معرض افتادن، شکستن و یا دچار اختلال در سیستم نرم افزاریشان هستند و حتی گاهی نیاز به کالیبره شدن مجدد دارند در حقیقت اینگونه دستگاه ها در اثر ضربه ای (ناشی از افتادن) که به آنها وارد میشود باعث میشود مقدار واقعی را نشان ندهند. اغلب مواردی هم که دقت قابل قبول دارند قیمت های بالایی هم دارند. گوشی های طبی (استتوسکوپ) بخاطر شکل و پلاستیکی بودن بیشتر بخش های آن، کمتر با این مشکل روبرو می‌شود و نسخه پشتیبانی خوبی برای دستگاه‌ هایی از این جنس است.

۴- تشخیص مشکلات قلبی

برای اکثر شماها این فرصت پیش آمده است که برای یکبار در عمر خود صدای قلب خود یا اطرافیان تان را شنیده باشید. اگر با گوشی پزشکی این کار را انجام دهید، متوجه می‌شوید که صدای قلب افراد از یک الگوی مشابهی پیروی می‌کند، صدای طبیعی قلب شامل یک صدای اول به شکل (لوب) و یک صدای دوم مشابه (دوب) است که در بین آن سکوت کامل برقرار می شود. اين صداها بر اثر باز و بسته شدن دريچه‌های قلب بوجود می‌آیند و وقتی در كنار هم قرار بگيرند همان صدای معروف «لوب دوب» ضربان قلب شنيده می‌‌شود.

درحالت های غیرطبیعی ممکن است بین دو صدای اصلی به جای سکوت صدای سوم و چهارمی نیز شنیده شود. به این صداهای غیرطبیعی قلب، مورمور قلبی می‌گویند که توسط گوشی های پزشکی قابل شنیدن هست.

پزشکان قبل از شروع عمل معمولا می‌خواهند بدانند که فرد پیش از آن دارای مشکل قلبی بوده است یا نه، چرا که می‌تواند منجر به عوارضی در جراحی شود. تشخیص قطعی این مشکل با آزمایش اکوکاردیوگرام مشخص می‌شود. اما این آزمایش بسیار زمان بر است و گاهی اوقات بیمار این مقدار زمان را ندارد و باید به سرعت عمل شود. در این شرایط استتوسکوپ می‌تواند به سرعت اطلاعات مفیدی از شرایط قلبی بیمار به ما بدهد و زمان جراحی را جلو بیندازد.

غیر از بیماری های قلبی، به گفته دکتر ردلمایر مواردی مانند آسم و ذات الریه که باعث ایجاد مشکلات تنفسی می شوند نیز با استتوسکوپ ها قابل تشخیص اند.

راهنما: آشنایی با صداهای نرمال قلب و تشخیص آن‌ها بوسیله نمودار و صدا

۵- تشخیص زنده بودن یا مرگ بیمار

مرگ آنقدرها هم ساده، مثل فیلم های هالیوودی نیست. گاهی واقعا تشخیص این موضوع که بیمار از دنیا رفته است یا هنوز زنده است، کار دشواری می‌شود. در این زمان گوشی پزشکی کمک شایانی به ما می‌کند. شما می‌توانید به سادگی استتوسکوپ را روی سینه بیمار بگذارید و متوجه شوید که قلب او همچنان در حال فعالیت است و ضربان دارد یا آنکه بالعکس کاملا ساکت است و فرد جان خود را از دست داده است.

۶- کمک به فهم بهبودی در عمل جراحی

پزشکان برای انجام عمل جراحی از بی حسی هایی استفاده می‌کنند که گاها باعث کند شدن حرکت روده می‌شود. پزشکان می‌توانند با استفاده از یک استتوسکوپ و گوش دادن به شکم بیمار، وضعیت بهبودی و شروع کار اعضاء را تشخیص دهند. شنیدن صدا دراین مواقع به معنی بهبودی بیمار است.

دکتر ردلمایر می‌گوید که در هر یک از موارد بالا، معاینه و تشخیص می‌تواند بهتر و دقیق‌تر انجام شود. اما گاهی اوقات استتوسکوپ قابل اعتمادتر و انتخابی بهتر است.
گوشی های پزشکی قطعا یکی از مهم‌‌ترین و پرکاربردین ابزار پزشکی هستند که تا به اکنون اختراع شده است که نه تنها به معاینه انسان ( و کودک ) بلکه در معاینه حیوانات نیزکاربرد دارد.

نحوه استفاده از گوشی پزشکی یا استتوسکوپ

استفاده صحیح از گوشی های طبی متداول ترین کاری است که هر پزشکی به آن تسلط کافی دارد، اما اگر شما هم علاقه مند هستید بدانید چگونه میتوان از گوشی پزشکی برای شنیدن صدای قلب استفاده کرد، موارد زیر را که مختصرا توضیح داده شده است، دنبال کنید:

۱. ابتدا از کیفیت گوشی پزشکی خود اطمینان پیدا کنید و با ضربه زدن به دیافراگم و شنیدن صدا بررسی کنید که لوله های استتوسکوپ شما نشتی نداشته باشد. گوشی پزشکی با لوله ضخیم،کوتاه و سفت گزینه مناسبی هست چرا که گوشی های دو لوله به دلیل اصطکاک مانع از شنیدن صدای قلب می شوند.

۲. گوشی های استتوسکوپ را مطابق شکل زیر به طور صحیح در گوش های خود قرار دهید و میزان سفتی گوشی ها را بررسی کنید. اگر گوشی طبی شما بیش از حد سفت و یا خیلی شل بود، آنها را تنظیم کنید. در غیر این صورت شما ممکن است قادر به شنیدن چیزی با گوشی پزشکی خود نباشید. 

۳. برای معاینه یک مکان آرام و ساکت را پیدا کنید تا صداهای دیگر مزاحمتی ایجاد نکند. درواقع منظور از مکان آرام منطقه ای است که شما بدانید صداهای بدن فردی که می خواهید بشنوید به صداهای پیرامون تان غلبه می کند.

۴. برای شنیدن صدای قلب توسط گوشی های طبی بهتر است بیمار را به پشت بخوابانید. ( اصطلاحا گفته می شود بیمار را در وضعیت معاینه قرار دهید ) صداهای قلب ( ریه، شکم ) بسته به وضعیت قرارگیری بیمار ( حالت ایستاده، نشسته و درازکشیده ) ممکن است متفاوت باشد.

۵. سر گوشی طبی از دو بخش بل و دیافراگم تشکیل شده است، بل برای شنیدن صداهای ضعیف و دیافراگم برای شنیدن صداهای بلند و متوسط است. در صورتیکه کیفیت صدای بالاتری را بخواهید می‌توانید از گوشی پزشکی دیجیتال که قابلیت تقویت و فیلتر صدا قلب و ریه را دارد استفاده کنید.

۶. لباس بیمار یا روپوش مخصوص بیمارستان را کنار بزنید تا سرگوشی پزشکی روی پوست او قرارگیرد در این صورت صداهای اضافه (خش خش) توسط لباس حذف میشوند. ممکن است موی قفسه سینه مردان برای سمع باعث ایجاد صدا شود که در این حالت توصیه می شود گوشی را ثابت نگه دارید.

۷. دیافراگم را روی قلب بیمار نگه دارید. دیافراگم را در سمت چپ و بالای قفسه سینه، در محلی که دنده های ۴ تا ۶ بهم برخورد می کنند، تقریبا زیر پستان قرار دهید. گوشی را بین انگشت های اشاره و وسطی خود نگه دارید و به گونه ای که انگشتانتان باهم برخورد نکنند، فشار ملایمی وارد کنید. 

۸. از بیمار بخواهید به طور طبیعی و آرام نفس بکشد و به مدت یک دقیقه با گوشی پزشکی خود به صدای قلب او گوش کنید. اگر صدای قلب او طبیعی باشد شما باید چیزی شبیه (لوب – دوب) را بشنوید که به صدای لوب، سیستول و به صدای دوب، دیاستول گفته می شود.

صدای lub یا دیستول، وقتی وقتی است که دریچهه ای میترال و سه لختی قلب بسته می شود. 

صدای dub یا دیاستول نیز هنگام بسته شدن دریچه های آئورتی و ریوی ایجاد می شود.

۹. تعداد ضربانی که در یک دقیقه می شنوید را شمارش کنید. ضربان قلب نرمال برای بزرگسالان و بچه های بالای ده سال بین ۱۰۰-۶۰ در دقیقه است. برای ورزشکاران حرفه ای، ضربان معمولی قلب در حالت استراحت تنها بین ۶۰-۴۰ ضربه در دقیقه است. برای بیماران زیر ده سال، رنج های مختلفی از ضربان قلب در حالت استراحت وجود دارد. این رنج ها شامل:

۱۰. به صداهای غیر طبیعی قلب گوش کنید، هرصدایی که شبیه (لوب – دوب) نباشد غیر طبیعی محسوب شده و بیمار نیاز به بررسی بیشتر توسط پزشک دارد.
اگرتوسط گوشی طبی خود صدایی شبیه زوزه یا lub….shsh….dub شنیدید ممکن است بیمار مرمر قلبی داشته باشد .
اگر صدای سومی در قلب که شبیه یک لرزش خفیف (فرکانس پایین) است را بشنوید، بیمار شما احتمالا دچار آسیب بطنی است. این صدای سوم به S3 یا گالوپ بطنی معروف است که بیمار باید به پزشک مراجعه کند.

شاید استفاده از استتوسکوپ ها کار ساده ایی به حساب بیاد ولی تشخیص صداهای قلب و بیماری ها نیازمند تخصص می باشد که باید حتما توسط پزشک بررسی و راه های درمان تجویز شود.

مرمر قلبی: صدایی تکراری در قلب که بوسیله گوشی پزشکی شنیده می شود و می‌تواند نشانه آسیب یا بیماری در قلب باشد.
گالوپ بطنی: سومین صدای قلب (S3) یک فرکانس پایین، ارتعاش مختصری است که در ابتدای دیاستول و در پایان دوره پر شدن سریع بطن راست یا چپ رخ می دهد.