انواع تزریقات
اگرچه انجام تزریقات مختلف به صورت ناخودآگاه، همراه با نوعی ترس و اضطراب است؛ اما افراد زیادی از کودک تا سالمند، در طول زندگی خود به أنواع تزریقات نیاز دارند. از انواع آمپول‌های ویتامین گرفته تا انواع مسکن ها و سرم های دارویی؛ مانند برخی افراد که تزریقات انسولین را به صورت روزانه برای خود انجام می دهند. در این مقاله، روش های مختلف تزریقات و نکات مهم مربوط با آن ها به خوبی توضیح داده شده است.
تزریق یعنی چه؟
به روشی از ورود داروی مایع استریل شده به درون بافت های بدن گفته می شود که معمولا توسط سرنگ یا سرسوزن تیز انجام می گیرد. اکثر افرادی که به خدمات درمانی دسترسی دارند، به نوعی تزریق را تجربه می کنند؛ مانند تزریقات دوران کودکی یا درمان برخی بیماری ها. تزریقات معمولا برای داروهایی استفاده می شود که به تاثیر سریع در بدن نیاز دارند یا نباید توسط دستگاه گوارش هضم شوند.
برای خرید انواع سرنگ اینجا کلیک کنید!
انواع تزریقات
تزریقات را می توان توسط نوع بافتی که به آن تزریق می شود، طبقه بندی کنیم که از متداول ترین انواع آن می توان به موارد زیر اشاره کرد:
زیر جلدی (subcutaneous or SC)
در تزریقات زیر جلدی (یا subcut ،sub-Q)، داروی مایع به درون لایه ی چربی زیر پوست تزریق می شود. سوزن مورد نیاز در این نوع از تزریق کوچک است و از آنجا که خونرسانی بافت چربی از عضله کمتر است، سرعت جذب اکثر دارو ها در تزریق زیر جلدی کمتر از تزریق عضلانی می باشد. بعضی مواقع به دلیل تزریقات زیر جلدی مکرر، ممکن است توده های کوچکی در زیر پوست تشکیل شوند که می توان آن ها را به راحتی احساس کرد. تزریقات بعدی در این نواحی نباید انجام گیرند.
عضلانی (Intramuscular or IM)
به درون ماهیچه تزریق می کنیم که معمولا در ربع فوقانی-خارجی نشیمنگاه انجام می گیرد؛ اما بعضی تزریقات داخل عضلانی را در ناحیه ران یا بازو هم می توان انجام داد. عضله، بافت پر عروقی می باشد و خونرسانی خوبی دارد؛ به همین دلیل، داروی تزریق شده در این نواحی سرعت جذب بالایی دارد. در مقایسه با تزریق زیر جلدی، ممکن است سوزن هایی با طول بیشتر مورد نیاز باشند تا به عضله برسند.
هر سرنگ برای کدام نوع تزریق به کار می‌رود؟
داخل وریدی (Intravenous or IV)
در تزریق داخل وریدی، دارو را مستقیما به درون رگ تخلیه می کنیم. در گذشته، تزریقات IV اکثرا به صورت مستقیم توسط سوزن به درون رگ انجام می شدند؛ اما در حال حاضر، این نوع از تزریق معمولا با استفاده از کانولا (Cannula) انجام می گیرد تا مطمئن شویم که به رگ تعیین شده تخلیه می شود و دارو به دیگر بافت های اطراف نشت نمی کند. دکتر یا پرستار برای قرارگیری درست کانولا از دستگاهی استفاده می کنند که تیوب پلاستیکی نرمی را همراه با سوزن وارد رگ می کنند. سپس سوزن را خارج می کنند و تیوب در رگ باقی می ماند.
انواع کمتر شایع تزریقات
داخل استخوانی (Intraosseous or IO)
معمولا در اورژانس هایی انجام می گیرد که دارو باید سریعا به جریان خون برسد اما دسترسی به رگ ها ممکن نیست. بعضا در صورت کاهش فشار خون، رگ های کوچک محیطی بدن منقبض می شوند تا خون بیشتری به اندام های حیاتی بدن برسد. در صورت وقوع ایست قلبی، ممکن است جریان خون ضعیفی در رگ های در دسترس تزریق وریدی باشد که می تواند باعث شود دسترسی به رگ ها غیر ممکن شود. در این صورت از کانولای داخل استخوانی استفاده می شود.
معمولا در ناحیه زیر زانو، کانولای کوچکی را به مغز استخوان وصل می کنیم که باعث می شود در مواقع اورژانسی داروی مورد نظر را سریع و به راحتی تزریق کنیم. این نوع از تزریق، نسبت به داخل وریدی مزایایی دارد که می توان از آن ها، به مسدود نشدن راه داخل استخوانی اشاره کرد. اما از ریسک های آن نیز می توان به احتمال شکستگی یا عفونت در بافت های عمقی اشاره کرد. به همین دلیل تزریق داخل استخوانی فقط در مواقع اورژانسی انجام می گیرد.
داخل جلدی (Intradermal or ID)
این نوع تزریق، بین لایه های پوست انجام می گیرد که معمولا برای موارد موضعی مانند واکسیناسیون، تست آلرژی و یا تست هایی برای تعیین ابتلای قبلی به برخی عفونت ها استفاده می شود. افرادی که واکسیناسیون کودکی خود را انجام داده اند، تجربه ی این نوع از تزریق را دارند.
برای مشاهده و خرید انواع سرسوزن ها اینجا کلیک کنید!
تزریقات متداول
احتمالا بیشترین تزریقی که بیرون از بیمارستان ها دیده شده، تزریق انسولین برای افراد دارای دیابت می باشد. تزریق انسولین به صورت زیر جلدی در هر ناحیه مرکزی دارای چربی انجام می گیرد. ناحیه تحتانی شکم و بالای ران ها ایده آل ترین نقاط هستند. اکثر تزریقات دیگری که در خارج از مراکز درمانی انجام می گیرند نیز به صورت داخل جلدی می باشند.
نواحی مختلف تزریقی بدن
زیر جلدی
تزریقات زیر جلدی را معمولا فرد برای خود انجام می دهد؛ بنابراین شایع ترین نواحی آن هایی هستند که دسترسی راحت تری دارند. معمولا در ناحیه تحتانی شکم یا بالای ران که چربی این نواحی سرعت جذب خوبی دارد تزریق انجام می گیرد.
تزریقات داخل عضلانی می بایست در عضله های بسیار بزرگ انجام شوند؛ اما احتمال صدمه دیدن عروق و اعصاب مجاور آن عضله وجود دارد. به همین دلیل ایده آل ترین ناحیه برای تزریق داخل عضلانی ربع فوقانی خارجی نشیمنگاه می باشد.
هنگام تزریق داخل عضلانی، برای اطمینان از اینکه داروی تزریق شده از عضله خارج نشود و به محل دیگری نفوذ نکند از تکنیک خط Z (Z-track) استفاده می کنیم.
مراحل تزریق عضلانی با استفاده از خط Z:
- با استفاده از دست غیر غالب، پوست محل تزریق را در جهتی دور از آن بکشید
- سر سوزن را با زاویه ۹۰رجه در محل تزریق وارد کنید
- همچنان که با دست غیر غالبتان پوست را نگه داشته اید، دارو را به آرامی تخلیه کنید
- بعد از تخلیه دارو، سر سوزن را با همان زاویه وارد شده، خارج کنید
- پوست را رها کنید تا به حالت طبیعی خود بازگردد.
هنگامی که پوست رها می شود، پوست کشیده شده روی محل تزریق را می پوشاند و از خارج شدن دارو از عضله جلوگیری می کند.
داخل وریدی
این نوع از تزریقات معمولا توسط افراد آموزش دیده در کادر درمان انجام می گیرد. آنان محل تزریق را بر اساس رگ مناسبی که پیدا کرده، انتخاب می کنند که معمولا در ناحیه داخلی آرنج، ساعد و دست می باشد. در افرادی که در پیدا کردن رگشان دچار مشکل شده اند، از دستگاه اولتراسوند استفاده می کنند. در افرادی که به صورت مکرر تزریق داخل وریدی انجام می دهند، مانند تزریق آنتی بیوتیک ها یا درمان کموتراپی، دستگاهی همچون کاتتر پورت داده می شود که با خود به خانه می برند.
مشکلات احتمالی ناشی از تزریق
عفونت
هر اقدامی که با سوراخ کردن پوست همراه باشد احتمال اندکی برای ورود میکروب‌ها به پوست در پی دارد بنابراین همیشه احتمال عفونت وجود دارد. این احتمال به واسطه تمیز کردن صحیح و استفاده از ضدعفونی کننده ها و تکنیک های بدون لمس به حداقل می‌رسد. محل‌های ایمپلنت شده مثل کاتتر باید به طور منظم برای نشانه‌های عفونت بررسی شوند و حداکثر زمان استفاده از آنها 3 روز باشد. عفونت‌های عمقی در بافت می‌توانند آبسه(مایع یا چرک متجمع داخل بدن) ایجاد کنند که ممکن است به آنتی بیوتیک و درناژ نیاز داشته باشد.
استریل نگه داشتن داروها قبل از استفاده یک اصل مهم از آماده سازی و اجرای تزریقات است و کمک به کاهش ریسک عفونت جدی می‌شود. بعضی داروها به شکل استریل مایع در ویال‌های شیشه‌ای یا پلاستیکی قرار دارند در حالی که بعضی دیگر به صورت پودری که باید با آب استریل یا سالین(آب و نمک) حل شود ارائه می‌شوند. هر مرحله از پروسه تزریقات باید در محیط تمیز صورت گیرد و همه تجهیزات مورد نیاز برای تزریقات یک بار مصرف و استریل به صورت بسته بندی هستند.
واکنش دارویی
تقریباً تمام داروها احتمال ایجاد واکنش به همراه دارند. این واکنش می‌تواند از یک حساسیت کوچک تا شوک آنافیلاکسی که به اقدام درمانی سریع نیاز دارد متغیر باشد. اکثریت داروهای با مجوز توسط عموم مردم به خوبی تحمل می‌شوند، اما همه‌ی داروها، لیست عوارض احتمالی خودشان را به همراه دارو همراه دارند.
بعضی داروها موجب قرمزی، درد یا ورم در ناحیه تزریق می‌شوند. داروهای IV نیز ممکن است موجب التهاب رگ شوند.
اقدامات لازم در زمان بروز شوک آنافیلاکسی
درد
هر جسم تیزی که پوست را سوراخ می‌کند می‌تواند موجب ناراحتی شود، اما استفاده از کوچک‌ترین سوزن ممکن و اطمینان از اینکه تمیزکننده بر پایه الکل قبل از تزریق تبخیر شده است کمک به کاهش درد می‌کند. احتمال اندکی وجود دارد که تزریق به عضلات به همراه برخورد به عصب باشد که منجر به آسیب طولانی مدت می‌شود، اما هنگامی که روش مناسب تزریق استفاده می‌شود و محل تزریق به دقت انتخاب می‌شود، احتمال این اتفاق به حداقل می‌رسد.
خطای اجرایی
کمی محتمل است که تزریق تصادفا در بافت اشتباهی انجام شود یا دارو به بافت دیگری نشت یابد. به عنوان مثال در تزریقات داخل عضلانی، ممکن است دارو به رگِ مجاور عضله تزریق شود. برای کاهش احتمال چنین خطایی، می توان بعد از تزریق داخل عضلانی، کمی پیستون سرنگ را عقب بکشیم تا مطمئن شویم خونی وارد سرنگ نمی شود.
دارو ها در تزریق داخل وریدی ممکن است به بیرون رگ نشت کنند یا کانولا در جای اشتباهی قرار داده شود. در این صورت، ممکن است داروی تزریق شده کامل جذب نشود و دوز اشتباهی داده شود. بعضی دارو ها ممکن است در صورت خروج از رگ آزاردهنده باشند و به صورت موضعی عوارضی را ایجاد کنند. چنین داروهایی باید در فرم رقیق تری یا در رگ بزرگتری با جریان خون بیشتر تزریق شوند.
احتمال بسیار کمی نیز وجود دارد که دارو به جای سیاهرگ، به درون سرخرگ تزریق شود که می تواند عوارض جدی را ایجاد کند. خوشبختانه چنین خطایی بسیار نادر می باشد.
ورود سوزن آلوده به پوست (needle stick injury)
یکی از شایع ترین خطرات در حرفه علوم پزشکی، ورود سوزن آلوده به پوست است که اصول و قوانین خاصی برای کاهش ریسک همچین خطری تعریف شده است. هرگونه جسم تیزی که به هنگام آماده سازی یا انجام تزریقات استفاده شده، بعد از استفاده در جعبه خاصی جداگانه دور انداخته می شود.
صدمه دیدن با سوزنی که قبلا برای فرد دیگری استفاده شده، ریسک انتقال بیماری های خونی مانند هپاتیت را به همراه دارد؛ به همین دلیل اکثر وسایل مورد استفاده در تزریقات به صورت یکبار مصرف هستند و در حالت استریل نگهداری می شوند.
نحوه انجام تزریقات ایمن
تزریقات ایمن و مؤثر از مهارت هایی است که با آموزش و تمرین تحقق می یابد. ناحیه تزریق، تکنیک ها و مشکلات احتمالی از جمله مواردی است که فرد انجام دهنده تزریق باید بداند. صرف نظر از نوع دارو یا نوع تزریق، هنگام تزریقات رعایت اصول تمیزی اصل مهمی است.
بهداشت دست ها
پاکیزگی دست ها و محیط بسیار مهم است. هنگام تزریق داخل عضلانی یا در محیط بیمارستان ،دستکش های جراحی استریل باید پوشیده شوند. کارکنان درمانی نیز باید لباس و لوازم مراقبتی خود، از جمله ماسک و روپوش را همراه خود داشته باشند. افرادی که به صورت روتین تزریقات زیر جلدی برای خود انجام می دهند، ممکن است دستکش نپوشند اما حداقل تمیزی دست ها را باید رعایت کنند.
آماده سازی داروها
دارو ها باید در محیطی تمیز، بدون تماس مستقیم با دست ها و با استفاده از وسایل استریل یکبار مصرف آماده شوند. تمام دارو ها باید از نظر فرم، تاریخ، رنگ خاص شان و دوز مورد نیاز، بررسی شوند تا از سالم بودن دارو مطمئن شویم. دارو ها شرایط نگهداری و روش آماده سازی متفاوتی دارند؛ بنابراین، باید به دستورالعمل های خاص هر دارو دقت شود.
آماده سازی پوست
معمولا در تزریقات زیر جلدی نیازی به تمیز کردن کامل پوست نیست. اما در تزریقات عمیق تر باید پوست آن ناحیه را کاملا تمیز و استریل کنیم. برای این کار از سواپ یکبار مصرف استریل شده استفاده می کنیم.
تزریق کردن
اکثر افراد می توانند تزریقات زیر جلدی را یاد بگیرند و برای خود هم انجام دهند. طبق نظر اکثر افرادی که تزریقات زیر جلدی می کنند، حس وارد کردن سوزن به داخل بدن خود بدترین قسمت تزریق است.
اگر کادر درمان در حال انجام تزریقات هستند، باید از درست بودن فرد مراجعه کننده برای تزریق، اطمینان حاصل کنند. برای اینکار اغلب از بیشتر از یک مورد شناسایی استفاده می کنند؛ مانند نام و تاریخ تولد. همچنین باید از نوع دارو، مقدار دوز دارو و نوع تزریق مطمئن باشند و به فرد مراجعه کننده اطلاعات کافی از تزریقشان را بدهند.
بعد از تزریق
بعد از تزریق باید سر سوزن را در جعبه ی مخصوص دور انداخته و دست ها را شست. مراقب عوارض تزریق باشیم؛ مخصوصا اگر برای بار اول است که داروی خاصی تزریق شده. تزریقاتی که داری ماده آلرژن هستند، باید در مراکزی انجام شوند که قادر هستند با واکنش آلرژیک شدید مقابله کنند.
تزریقات در خانه
بعضی افراد باید به صورت معمول، تزریقاتی را روزانه انجام دهند. افرادی که رقیق کننده خون به خود تزریق می کنند تا با تشکیل لخته ها در بدن خود مقابله کنند، بعضی درمان های ناباروری، یا افراد دارای دیابت وابسته به انسولین، به صورت روزانه به تزریق زیر جلدی نیاز دارند. این که چه مقدار انسولین تزریق کنند برای هر فرد به قند خونش و یا غذایی که آن روز می خورد بستگی دارد.
بعضی از افراد ممکن است متوجه متفاوت بودن دوز ها نباشند، یا اینکه به دلایلی نتوانند به خود تزریق کنند. دستگاه های منتوعی برای تزریق انسولین وجود دارد که تزریق آن را راحت تر می کند. مانند دستگاهی برای افراد با چشم های ضعیف {کم بینا} که هنگام تنظیم مناسب دوز انسولین صدای کلیک بلندی می دهد.
بعضی دیگر برای تزریقات خود ممکن است به کمک نیاز داشته باشند. به صورت منظم برای هر بار تزریق، پرستار یا دیگر افراد کادر درمان به خانه می آیند و در تنظیم دوز مناسب دارو و انجام تزریقات کمک می کنند.
۳۰٪ از افراد بالای ۶۰ سال در سنگاپور، دیابت دارند و کنترل قند خون شان تاثر بسزایی در سلامتشان دارد؛ لذا، پرستاران خصوصی که در حوزه دیابت تخصص دارند، می توانند با چک کردن قند خون، انسولین و انجام منظم تزریقات به این افراد کمک کنند.
کلام آخر
انواع مختلفی از تزریقات وجود دارد که در همه ی آن ها نیاز است آموزش لازم را داشته باشیم. تزریقات زیر جلدی را هر فرد می تواند با کمی آموزش برای خود انجام دهد؛ اما برای انواع دیگر، لازم است کادر درمان تزریقات را انجام دهند. قبل از تزریقات باید از صحت اطلاعات دارو و فرد مراجعه کننده اطمینان کسب کنیم. هنگام تزریقات نیز باید تمیزی را رعایت کنیم. با رعایت نکات گفته شده، می توان بروز عوارض و مشکلات احتمالی تزریقات را کاهش دهیم
منبع
مطالب این مقاله توسط عرفان باروتچی و عرفان زمانی، دانشجویان پزشکی دانشگاه علوم پزشکی تهران، گردآوری و صحت علمی آن بررسی شده است.