آلرژی دارویی را بشناسید

حساسیت دارویی چیست و چه علایمی دارد؟

آلرژی دارویی عکس‌العمل نامناسب سیستم ایمنی به یک دارو است. هر دارویی، حتی داروهای بدون نسخه یا گیاهی ممکن است علایم آلرژی دارویی را ایجاد کنند! با این حال بعضی داروها بیشتر آلرژی ایجاد می‌کنند.

شایع‌ترین علامت و نشانه های آلرژی دارویی، کهیر، خارش و تب می‌باشد. اما آلرژی دارویی میتواند حتی خطرناک‌ تر هم باشد و با آسیب به سیستم های مختلف بدن حالتی به اسم شوک آنافیلاکسی ایجاد کند که خطرناک است و احتمال مرگ دارد!

دقت کنید که حساسیت دارویی با عوارض دارویی (واکنش های ممکن و شناخته شده که بر روی راهنمای دارو نوشته می‌شود) و سمیت دارویی (سمیت ناشی از مصرف بیش از اندازه دارو) فرق دارد.

 

علامت های افزایش حساسیت دارویی (آلرژی دارویی)

به طور معمول علایم و نشانه های جدی حساسیت دارویی در عرض یک ساعت پس از مصرف دارو اتفاق می‌افتد ولی علایم کم خطر ممکنه تا چند هفته بعد ایجاد شوند.

علایم و نشانه ها ممکن است شامل موارد زیر باشند:

• راش پوستی: ناحیه‌ی آسیب دیده یا متورم از پوست(ضایعه پوستی) که میتواند دچار قرمزی و خارش یا درد شود
• کهیر
• خارش و خاریدن بدن
• تب
• ورم کردن (باد کردن تکه ای ازپوست)
• تنگی نفس
• خس خس صدا
• آبریزش بینی
• خارش چشم و اشک ریختن و آب ریزش چشم

آنافیلاکسی: یک حالت نادر اما خطرناک و تهدید کننده ی حیات که اگر اقدامات مناسب صورت نگیرد میتواند منجر به مرگ شود. علایم آنافیلاکسی شامل سختی در تنفس، حالت تهوع و درد شکم، گیجی و از دست رفتن هوشیاری (بی هوش شدن) و پایین افتادن فشار خون است.

 

آیا علائم آلرژی دارویی خود به خود برطرف می شوند؟

بیشتر علایم حساسیت دارویی خفیف هستند و پس از قطع مصرف دارو در عرض چند روز برطرف می‌شوند اما بعضی مواقع نیز ممکن است برای برطرف شدن به زمان بیشتری نیاز داشته باشد.به عنوان مثال ضایعات پوستی (راش پوستی) می توانند دو تا چهار هفته برای برطرف شدن زمان نیاز داشته باشند.

 

در صورت داشتن علائم آلرژی دارویی چه کنیم؟

اگر دچار علایم جدی مشکوک به آنافیلاکسی مثل سختی در تنفس یا گیجی در پی مصرف دارو، شُدید با اورژانس(۱۱۵) تماس بگیرید.
اگر علایم خفیف حساسیت دارویی مثل خارش را دارید به پزشک مراجعه کنید تا اقدام مناسب مثل تغییر دارو یا تجویز داروهایی که علایم آلرژی را کاهش می‌دهند صورت گیرد و نگرانی شما نیز برطرف شود.

علت آلرژی دارویی چیست؟

دو مکانیسم کلی وجود دارد:

الف) آلرژی  دارویی زمانی اتفاق می‌افتد که سیستم ایمنی بدن شما دارو را به اشتباه یک ماده‌ی آسیب زا مثل میکروب جابه‌جا می‌گیرد و علیه آن دارو، آنتی بادی (پادتن) تولید می‌کند این اتفاق ممکن است در اولین بار استفاده از دارو یا پس از چندین بار استفاده از دارو اتفاق بیوفتد.

ب) در مصرف بعدی دارو سیستم ایمنی بدن با کمک پادتن، دارو را مشخص می‌کند و با آزادسازی مواد شیمیایی به دارو حمله می‌کند و این مواد شیمیایی علایم و نشانه‌های مرتبط با واکنش آلرژِی را ایجاد می‌کنند.

پس برای ایجاد این نوع آلرژی نیاز به دو بار تماس با دارو است (شما ممکن است از زمان اولین تماس با دارو آگاه نباشید).

 

 

بعضی از الرژی‌ها نیز ممکن است به علت تماس مستقیم دارو با سلول‌های ایمنی (T-cell ها) ایجاد شوند که در اولین مصرف دارو ایجاد می‌شوند.

 

چه داروهایی موجب آلرژی می شوند؟

اگرچه که هر دارویی می‌تواند موجب آلرژی شود اما بعضی داروها بیشتر با آلرژی در ارتباط اند مثل:

• آنتی بیوتیک ها از جمله پنی سیلین
• ضد دردها از جمله آسپرین ، ایبوبروفن و سدیم ناپروکسن 
• داروهای شیمی درمانی که برای درمان سرطان استفاده می‌شوند
• داروهایی که در بیماری‌های خودایمنی مثل روماتوئید آرتریت استفاده می‌شوند

 

واکنش دارویی غیرآلرژیک چیست؟

بعضی مواقع علیه یک دارو واکنشی با علایم مشابه آلرژی دارویی ایجاد می‌شود اما علت آن آلرژی و واکنش سیستم ایمنی نیست به این شرایط واکنش افزایش حساسیت غیرآلرژیک یا واکنش سودوآلرژیک دارویی (شبه آلرژیک دارویی) می‌گویند. داروهایی که بیشتر این شرایط را ایجاد می‌کنند شامل:

• آسپرین
• ماده حاجب ،که برای عکس‌برداری پزشکی استفاده می‌شود
• ضددردها 
• بی حسی های موضعی

 

چه مواردی باعث افزایش احتمال آلرژی دارویی می شود؟

اگرچه که هر فردی ممکن است دچار حساسیت دارویی شود اما چندین مورد احتمال آلرژی دارویی را بالا می‌برند از جمله:

• سابقه‌ آلرژی در فرد به عنوان مثال کسی که به غذای خاصی الرژی دارد احتمال الرژی دارویی بیشتری نیز دارد
• سابقه الرژی در خانواده ، به عنوان مثال فردی که پدرش یا برادرش به دارویی خاص الرژی دارد احتمال الرژی دارویی بیشتری دارد.
• استفاده و تماس زیاد با یک دارو می‌تواند احتمال ایجاد الرژی را بالا ببرد.تماس زیاد ممکن است به علت دوز (مقدار مصرف) بالا، استفاده مکرر از دارو یا زمان استفاده طولانی از آن باشد
• بعضی بیماری های خاص، به عنوان مثال فرد مبتلا به سندرم نقص ایمنی اکتسابی (ایدز) یا ابشتین بار ویروس با آلرژی های دارویی بیشتری در ارتباط است.

 

چگونه می توان از آلرژی دارویی پیشگیری کرد؟

اگر شما الرژی دارویی دارید بهترین راه برای پیشگیری از علایم آلرژی، دوری از عامل ایجاد ککننده آن یعنی داروی خاصی که به آن آلرژی دارید است. اقداماتی که میتوانید انجام دهید شامل:

• کارکنان پزشکی را از آلرژی خود مطلع کنید:از اینکه سابقه آلرژی در پرونده‌تان ثبت شده است اطمینان حاصل کنید و به کادر درمان مثل دندان پزشک و یا پزشک متخصص‌تان آن را اطلاع دهید.
• به همراه خود نشانه یا یادداشتی داشته باشید که آلرژی دارویی شما را نشان دهد. این کار برای اطمینان از درمان مناسب در شرایط اورژانسی، کمک کننده می‌باشد.

 

جمع بندی

آلرژی دارویی یا افزایش حساسیت دارویی (drug hypersensitivity) به نسبت ناشایع است (۱الی ۲ درصد) و پس از مصرف داروهایی مثل آنتی بیوتیک‌ها و به خاطر واکنش بیش از اندازه بدن به دارو ایجاد می‌شود. علایم شایع آلرژی دارویی شامل خارش، کهیر و تب می‌باشد اما می‌تواند شرایط خطرناکی مثل آنافیلاکسی که تهدید کننده حیات است نیز ایجاد کند علایم حساسیت دارویی به طور معمول پس از قطع دارو (با نظر پزشک) برطرف می‌شود اگر شما دچار علایم آلرژی دارویی شُدید از پزشک‌ خود مشاوره بگیرید.

 

منابع:

مطالب علمی این مقاله توسط عرفان زمانی، دانشجوی پزشکی دانشگاه علوم پزشکی تهران بررسی و مرور شده است.