علت سرطان خون چیست؟ آیا درمان دارد؟

سرطان خون یا لوسمی چیست؟

لوسمی سرطان بافت خون‌ساز بدن، یعنی مغز استخوان و دستگاه لنفاوی است. واژه‌ی لوسمی یا درست‌تر آن، لوکمیا (leukemia) از واژه‌ای یونانی به معنای "خون سفید" گرفته شده است. این بیماری به طور معمول در سلول‌های سفید خون (گلبول‌های سفید) آغاز می‌شود.
در شرایط نرمال، سلول‌های سفید خون به نبرد با عوامل بیماری‌زا می‌پردازند. این سلول‌ها به طور عادی رشد می‌کنند و به شیوه‌ای منظم و برنامه‌ریزی شده و به اندازه‌ی نیاز بدن، تقسیم می‌شوند. در لوسمی این فرایند به هم می‌ریزد.

در لوسمی، مغز استخوان شمار زیادی سلول سفید غیرعادی تولید می‌کند. آن‌ها از سلول‌های سفید عادی متفاوت به نظر می‌رسند و کار خود را به درستی انجام نمی‌دهند. سرانجام، این سلول‌های نارس از تولید سلول‌های سفید عادی جلوگیری می‌کنند و در نتیجه توانایی بدن در رویارویی با عوامل بیماری‌زا کاهش می‌یابد.

سلول‌های لوسمی در تولید انواع دیگر سلول‌ های خون در مغز استخوان، از جمله سلول‌های قرمز خون (گلبول‌های قرمز) که اکسیژن را به بافت‌های بدن می رسانند و پلاکت‌هایی که به تشکیل لخته‌ی خون کمک می‌کنند، اختلال ایجاد می‌کنند. هم چنین، انباشت سلول‌های لوسمی در غده‌های لنفاوی، طحال، کبد و گاهی مغز باعث نارسایی‌هایی در کارکرد این اندام‌ها می‌شود.

 

علائم سرطان خون یا لوسمی

انواع مختلف سرطان خون می تواند مشکلات مختلفی ایجاد کند. شدت نشانه ها به تعداد سلول های غیر عادی و محل تجمع شان بستگی دارد. در مراحل اولیه ی برخی از أنواع، ممکن است هیچ علائمی مشاهده نکنید. هنگامی که علائم ظاهر شود، ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• ضعف یا خستگی همیشگی
• کبودی یا خونریزی
• تب یا لرز
• عفونت های مکرر
• درد در استخوان ها یا مفاصل
• کاهش وزن
• تعریق شبانه
• تنگی نفس
• تورم غدد لنفاوی 
• بزرگ شدن طحال و کبد

 

انواع سرطان خون

چهار نوع اصلی سرطان خون وجود دارد:

لوسمی لنفوسیتی حاد (ALL)

بیشتر در کودکان شایع است که می تواند به غدد لنفاوی و سیستم عصبی مرکزی گسترش یابد. طبق تخمین NCl سالانه حدود ۶۰۰۰ کیس جدید ALL تشخیص داده می شود و بقای ۵ساله ی آن ۶۸.۲٪ است.

لوسمی میلوئیدی حاد (AML)

این نوع شایع ترین سرطان خون  است. امکان وقوع آن هم در کودکان هم در بزرگسالان وجود دارد. میزان بقای ۵ ساله ی آن ۲۶.۹٪ است.

لوسمی لنفوسیتی مزمن (CLL)

این نوع از سرطان خون بیشتر در بزرگسالان است. معمولا افراد بالای ۵۵ سال را درگیر می کند. برخی از انواع لوسمی مزمن لنفاوی برای سال ها پایدار بوده و نیازی به درمان ندارند؛ اما در برخی دیگر، بدن قادر به ایجاد سلول های خونی طبیعی نیست و به درمان نیاز خواهید داشت. طبق  NCI، سالانه حدود ۲۰،۰۰۰ کیس جدید CLL تشخیص داده می‌شود که بقای پنج ساله برای آن  ۸۳.۲٪ است.

لوسمی میلوئیدی مزمن (CML)

این نوع  نیز بیشتر بزرگسالان را درگیر می کند، ممکن است علائم قابل توجهی نداشته باشید. ممکن است تا زمانی که آزمایش خون انجام ندهید، بیماری تشخیص داده نشود. خطر ابتلا به این نوع در افراد 65 سال به بالا بیشتر است. طبق تخمین NCI، سالانه حدود ۹۰۰۰ کیس جدید CML تشخیص داده می‌شود و میزان بقای پنج ساله برای آن ۶۶.۹ درصد است.

 

علت سرطان خون و ریسک فاکتور های آن

هیچ کس به طور دقیق نمی داند که چه چیزی باعث سرطان خون می شود. همه‌ی انواع سرطان خون از یک تغییر (جهش) در ژن شروع می‌شوند. در عمل، تمام این جهش‌های ژنی به‌دلایلی رخ می‌دهند که ما آن‌ها را به طور کامل نمی‌دانیم یا نمی‌توانیم کنترلشان کنیم. به نظر می‌رسد ترکیبی از عوامل ژنتیکی و محیطی باعث پدیدآمدن این بیماری می‌شوند. عوامل خاصی ممکن است بروز آن را تحریک کنند که در ادامه به آن عوامل اشاره شده :

• سیگار
• سن
• قرار گرفتن در معرض تابش نور زیاد یا برخی مواد شیمیایی
• قرار گرفتن تحت درمان سرطان شامل پرتودرمانی یا شیمی درمانی
• سابقه خانوادگی در ابتلا به سرطان خون
• ابتلا به اختلال ژنتیکی مانند سندرم داون

 

سرطان خون چگونه اتفاق می افتد؟

خون دارای سه نوع سلول است: گلبول های سفید خون که با عفونت مقابله می کنند،  گلبول های قرمز خون که اکسیژن را حمل می کنند و پلاکت هایی که به لخته شدن خون کمک می کنند.

هر روز، مغز استخوان میلیاردها سلول جدید خونی ایجاد می کند و بیشتر آن ها سلول های قرمز است. وقتی به سرطان خون مبتلا شوید، بدن بیش از حد مورد نیاز گلبول های سفید تولید می کند.

این سلول های سرطان خون نمی توانند با روش گلبول های سفید خون طبیعی با عفونت مقابله کنند و از آنجا که تعداد آنها زیاد است، شروع به تأثیر بر روی عملکرد اعضای بدن می کنند. با گذشت زمان، ممکن است به اندازه کافی گلبول قرمز برای تأمین اکسیژن، پلاکت کافی برای لخته شدن خون یا گلبول های سفید طبیعی کافی برای مقابله با عفونت در بدن وجود نداشته باشد.

 

روش دسته بندی سرطان خون

سرطان خون بر اساس سرعت رشد، پیشرفت و نوع گلبول های خون درگیر دسته بندی می شود:

1. گروه اول که بر اساس سرعت رشد و پیشرفت بیماری است به مزمن و خفیف تقسیم می شود

• لوسمی حاد در مواقعی رخ می دهد که بیشتر سلول های خون به میزان کافی رشد نمی کنند و نمی توانند از عهده وظایف خود بر بیایند. این نوع می تواند به سرعت بدتر شود.
• لوسمی مزمن در مواقعی رخ می دهد که تعدادی سلول های نابالغ وجود دارند اما دیگر سلول ها طبیعی هستند و می توانند عملکرد مناسبی داشته باشند. این نوع به تدریج بدتر می شود.

گروه دوم که به نوع سلول درگیر ارتباط دارد به لوسمی مغز استخوان و لنفاوی تقسیم می شوند.

2. گروه دوم بر أساس نوع گلبول های درگیر

• لوسمی لنفوئیدی شامل سلول های مغز استخوانی می شود که به لنفوسیت تبدیل می شوند، نوعی از گلبول های سفید.
• لوسمی میلوئیدی شامل سلول های مغز استخوانی می شود که گلبول های قرمز، پلاکت و دیگر گلبول های سفید را ایجاد می کنند. 

 

تشخیص سرطان خون

پزشک باید علائم سرطان خون در خون یا مغز استخوان شما بررسی کند. آن ها ممکن است آزمایشاتی از جمله موارد زیر را تجویز کنند:

• آزمایش خون: شمارش کامل خون، (CBC) تعداد و بلوغ انواع مختلف سلولهای خونی را بررسی می کند. اسمیر خون بدنبال سلولهای غیرمعمول یا نابالغ است.
• نمونه برداری از بافت مغز استخوان یا غدد لنفاوی: این روش شامل نمونه برداری از مغز استخوان لگن شما با یک سوزن بلند است. این کار می تواند به پزشک بگوید که به چه نوع سرطان خون مبتلا هستید و شدت آن چقدر است. نمونه برداری از ارگان های دیگری مانند کبد یا طحال نیز می تواند در تعیین گسترش سرطان کمک کننده باشد. 
• تصویربرداری: مواردی مانند CT، MRI و PET می تواند نشانه های سرطان خون را تشخیص دهد.

 

مرحله بندی (Staging)

پس از تشخیص لوسمی، این مرحله انجام می‌شود. staging به پزشک کمک می‌کند تا وضعیت آینده بیمار را تعیین کند.

AML و ALL براساس ظاهر سلول‌های سرطانی در زیر میکروسکوپ و نوع سلول‌های درگیر استیجینگ می‌شوند .ALL و CLL بر اساس تعداد WBC در زمان تشخیص مرحله‌بندی می‌شوند. از وجود گلبول‌های سفید نابالغ یا میلووبلاست در خون و مغز استخوان نیز برای استیجینگ AML و CML استفاده می‌شود.

تعدادی تست نیز برای ارزیابی پیشرفت بیماری استفاده می‌شود از جمله:

• فلوسیتومتری: DNA سلول‌های سرطانی را بررسی کرده و میزان رشد آنها را تعیین می‌کند.
• تست‌های عملکردی کبد: نشان می‌دهد که سلول‌های لوسمی کبد را تحت تاثیر قرار داده‌اند یا نه. 
• پونکسیون کمری: با قرار دادن یک سوزن نازک بین مهره‌های کمر انجام می‌شود. این کار به پزشک اجازه می‌دهد تا مایع نخاعی را جمع کند و تشخیص دهد که سرطان به سیستم عصبی مرکزی رسیده است یا خیر.
• آزمایش‌های تصویربرداری: مانند اشعه ایکس، سونوگرافی و سی تی اسکن به پزشکان کمک می‌کند تا هرگونه آسیب به ارگان‌های دیگر که ناشی از لوسمی هستند را جستجو کنند.

 

درمان سرطان خون

درمان به نوع سرطان ، میزان شیوع و وضعیت سلامتی شما بستگی دارد. برخی از انواع سرطان خون به آرامی رشد می‌کنند و نیازی به درمان فوری ندارند. با این حال، معمولا گزینه های اصلی عبارتند از:

• شیمی درمانی
• رادیوتراپی
• پیوند سلول های بنیادی
• درمان بیولوژیکی یا ایمنی
• عمل جراحی

 

شیمی درمانی یا کموتراپی

در شیمی درمانی از داروهایی برای از بین بردن سلولهای سرطانی موجود در خون و مغز استخوان استفاده می شود. دارو را می توانید از طریق زیر دریافت کنید:

• از طریق تزریق به ورید یا عضلات
• مصرف به عنوان قرص
• تزریق به مایع اطراف نخاع

 

رادیوتراپی

رادیوتراپی از اشعه ایکس با فرکانس بالا برای از بین بردن سلول های سرطان خون یا جلوگیری از رشد آنها استفاده می کند. شما می توانید آن را در سراسر یا فقط در یک قسمت از بدن خود که در آن تعداد زیادی سلول سرطانی وجود دارد، دریافت کنید.

 

درمان بیولوژیک

درمان بیولوژیک که به آن ایمنی درمانی نیز گفته می شود، به سیستم ایمنی بدن شما کمک می کند سلول های سرطانی را پیدا کرده و به آنها حمله کند. داروهایی مانند اینترلوکین ها و اینترفرون می توانند به تقویت دفاع طبیعی بدن در برابر سرطان خون کمک کنند.

 

پیوند سلول های بنیادی

در پیوند سلول های بنیادی، سلول های لوسمی مغز استخوان شما را با سلول های جدید خون ساز جایگزین می کنند. پزشک می تواند سلول های بنیادی جدید را از بدن خود فرد یا اهدا کننده دریافت کند. اول، شما دوزهای زیادی از شیمی درمانی را برای از بین بردن سلول های سرطانی در مغز استخوان خود خواهید داشت؛ سپس، سلولهای بنیادی جدید را از طریق تزریق به یکی از رگ های خود دریافت خواهید کرد. آنها به سلول های خونی جدید و سالم تبدیل می شوند.

 

جراحی

اگر طحال پر از سلول های سرطانی باشد و به اندام های اطراف فشار وارد کند، پزشک می تواند آن را از بین ببرد. به این عمل اسپلنکتومی گفته می شود.

 

سخن آخر

سرطان خون هرچه سریع تر تشخیص داده شود، درمان آن هم زودتر شروع می شود و در نتیجه، احتمال بهبودی افزایش می یابد. طبق گزارش  NCI، تعداد مرگ و میر لوسمی در هر سال، از سال ۲۰۰۵ تا ۲۰۱۴ به طور متوسط ۱٪ کاهش یافته است. از سال ۲۰۰۷ تا ۲۰۱۳ ، میزان بقای پنج ساله (یا درصد زنده ماندن در طی پنج سال پس از تشخیص بیماری) ۶۰.۶ ٪ بوده است.

با این حال، توجه به این نکته مهم است که این رقم شامل افراد در هر سنی و با همه انواع لوسمی است. این به تنهایی نتیجه را برای هیچ یک از افراد پیش بینی نمی‌کند. به یاد داشته باشید که وضعیت هر شخص متفاوت است. انواع مختلفی از سرطان خون داریم که همه ی آن ها از اهمیت خاصی برخوردارند و باید برای تشخیص و درمان شان باید حتما به پزشک مراجعه کنید.

 

منابع

https://www.mayoclinic.org/

https://www.healthline.com/health/leukemia

مطالب این مقاله توسط عرفان باروتچی و سید مصطفی زمانی، دانشجویان پزشکی، گردآوری و صحت علمی آن بررسی شده است.