آریتمی قلبی و راه های درمان آن

قلب ما به عنوان یک کانون تولید ضربان خودبه‌خودی، تحت تاثیر اعصاب سمپاتیک و پاراسمپاتیک قرار دارد که ریتم، نظم و تعداد ضربان قلب را در هر دقیقه و متناسب با شرایط محیطی تغییر می دهند. این عضو خستگی ‌ناپذیر، روزانه در حدود 5 لیتر خون را به طور مداوم به سراسر بدن پمپاژ کرده و جریان زندگی را در بدن ما تضمین می‌کند. حتی تصور کوچکترین مشکلی برای این عضو نیز می‌تواند حیات ما را تهدید کند. سالانه ۱۷.۵ میلیون نفر در دنیا در اثر بیماری‌های قلبی-عروقی جان خود را از دست می‌دهند. آماری که با تغییر سبک زندگی، تشخیص زودرس اختلالات قلبی و درمان به موقع آن‌ها (مانند آریتمی قلبی)، به میزان قابل توجهی کاهش پیدا می‌کند.

در مقابل، ممکن است وضعیت هایی برای قلب به وجود آید که شاید در اکثر مواقع بی‌خطر باشند اما در دراز مدت و بدون نظارت می توانند منجر به مرگ‌های ناگهانی شوند. یکی از این وضعیت‌ها، اختلال در ضربانات قلب است که از آن با نام آریتمی یاد می‌شود. 

(امروزه دانشمندان توانسته‌اند با استفاده از تکنولوژی CRISPR - Cas9 که یکی از ابزارهای جدید در تغییر ژنوم است، آریتمی را درمان کنند!)

 

آریتمی قلبی چیست؟

آریتمی، بی‌نظمی در ضربان قلب است که خود را به شکل ضربان‌های کند (برادی‌کاردی)، سریع (تاکی‌کاردی)، نامنظم (دیس‌ریتمی) و یا زودرس (Premature Beats) نشان می‌دهد. بسیاری از آریتمی‌های قلبی، بی‌خطر هستند و هیچ‌گونه مشکلی برای فرد تا پایان عمر خود ایجاد نمی‌کنند. اما گاهی آریتمی همراه با علائم و نشانه‌هایی مثل درد قفسه‌ی سینه، تنگی نفس، سنکوپ، سرگیجه‌ خفیف و یا حتی تپش قلب گاه‌به‌گاه ظاهر می‌شود که می‌تواند مقدمه‌ای بر وجود یک بیماری قلبی جدی و خطرناک در فرد باشد.

در هنگام بروز آریتمی، قطعاً نخستین انتخاب فرد مراجعه به یک پزشک متخصص برای رفع این مشکل است. اولین ابزار تشخیصی که پزشکان و متخصصان برای بررسی وضعیت قلب به کار می‌برند، الکتروکاردیوگرافی (ECG) است.

 

 

الکتروکاردیوگرافی (ECG)

بیش از ۱۰۰ سال از اختراع نخستین دستگاه الکتروکاردیوگرافی توسط ویلم اینتهون (Willem Einthoven) می‌گذرد. شاید برنده‌ی جایزه‌ی نوبل پزشکی در سال ۱۹۲۴ از اهمیت اختراع خود در تشخیص بیماری‌های قلبی و عروقی آگاه بوده باشد؛ اما هرگز تصوری از پیشرفت چشمگیر این دستگاه در آینده و طی سالیان اندک نداشته است. دستگاهی که اینتهون نخستین‌بار به جامعه‌ی پزشکی معرفی کرد، از نظر شکل ظاهری و عملکرد، بسیار با دستگاه‌های الکتروکاردیوگرافی امروزی متفاوت بود. با این حال هر دو یک هدف را دنبال می‌کنند و آن ثبت فعالیت الکتریکی قلب است.

یک الکتروکاردیوگرافی، می تواند اطلاعات واضحی از وضعیت قلب بیمار و وضعیت های مختلفی از بیماری های قلبی نظیر آریتمی ها، بیماری عروق کرونر، حملات قلبی و کاردیومیوپاتی را مشخص و به پزشک در تشخیص دقیق این بیماری‌ها (آریتمی) کمک کند.

 

مانیتورینگ قلبی برای تشخیص آریتمی

ممکن است بیماری به پزشک مراجعه کرده و بیان کند که تنها در شرایط خاصی این علائم ظاهر می شوند و امکان تشخیص نوع بیماری وی در شرایط استراحت و در مطب پزشک بسیار دشوار است. این‌جاست که پزشکان از شیوه‌های نظارتی مختلف برای درک بهتر شرایط بیماری فرد استفاده می‌کنند. مانیتورینگ قلبی یکی از بهترین روش‌های نظارت بر بیماری‌های قلبی به خصوص انواع مختلف آریتمی است. ابزار‌های مختلفی برای پایش وضعیت قلبی یک فرد وجود دارد که بنا بر صلاح‌دید پزشک برای بیمار آریتمی قلبی تجویز می‌شوند.

هدف این مقاله معرفی دستگاه‌های مختلف و متنوعی است که در تشخیص و پایش انواع آریتمی‌های قلبی نقش به سزایی دارند.

 

مانیتورینگ هولتر / Holter Monitoring

این دستگاه نخستین بار در سال ۱۹۶۲، توسط دو فیزیکدان تجربی با نام‌های "نورمن جی هولتر" و "بیل گلاسکوک" و پس از ۱۳ سال تلاش مداوم برای تولید و توسعه‌ی دستگاه‌های مانیتورینگ قلبی ساخته و به بازار عرضه شد. این دستگاه را می‌توان نقطه‌ی شروعی برای تولید انواع مختلف و متنوع دستگاه‌های مانیتورینگ قلبی امروزی دانست.

نمونه‌ی اولیه‌ی دستگاه شامل چندین الکترود بود که با یک سیم به دستگاه جمع‌آوری داده‌ها متصل شده و دور گردن بیمار آویخته می‌شد. نمونه‌های امروزی دستگاه‌های مانیتورینگ قلبی را می‌توان الهام‌گرفته از نسخه‌ی اولیه‌ی دستگاه هولتر دانست؛ چرا که شباهت‌های اساسی زیادی بین آن‌ها وجود دارد. اما اصلی‌ترین کارکرد آن‌ها نظارت و ثبت فعالیت الکتریکی قلب است.

پزشکان از این داده‌ها برای کنترل علائم و نشانه‌های پنهان بیماری قلبی و یا پی بردن به عملکرد صحیح یک نوع داروی قلبی در بدن استفاده می‌کنند. علاوه بر تشخیص و ثبت نشانه‌های پنهان یک بیماری قلبی (آریتمی قلبی)، دستگاه هولتر قادر است وظیفه‌ای نظارتی برای اطمینان از سلامت بیماران را نیز برعهده بگیرد. برای تحت‌نظر قرار دادن افرادی با بیماری عروق کرونر، کسانی‌که عمل جراحی قلب انجام داده و یا در خطر وقوع سکته‌ مجدد هستند، نیز استفاده می‌شود. پس از تجویز این دستگاه توسط پزشک، نصب الکترودها در مطب و توسط پزشک صورت می‌گیرد. این دستگاه، ریتم و ضربان قلب بیمار را در یک دوره‌ی ۲۴ تا ۷۲ ساعته ثبت و در حافظه‌ خود ذخیره می‌کند. سپس با مراجعه‌ی بیمار به مرکز درمانی، این اطلاعات در دسترس پزشک قرار گرفته و با توجه به وضعیت بیمار تفسیر می‌شوند.

پس از تجویز دستگاه هولتر برای یک بیمار، نصب الکترودها در مطب و توسط پزشک صورت می‌گیرد. پس از آن بیمار باید دستگاه را در همه حال همراه خود داشته باشد که این خود محدودیت‌هایی برای وی در انجام فعالیت‌های روزانه‌اش ایجاد می‌کند. اغلب بیماران استفاده کننده‌ی دستگاه از این شکایت دارند که نمی‌توانند با وجود دستگاه به کارهای روزانه خود برسند. این بازخوردها، سازندگان را بر این داشت تا دستگاه‌هایی با کاربری و حمل آسان‌تر تولید کنند. در ادامه‌، بیشتر با این دستگاه‌ها آشنا می‌شویم.

بیشتر بدانید: دستگاه مانیتور نوارقلب قابل حمل بدون نیاز به نصب الکترود 

مواردی که بیماران هنگام پوشیدن هولتر باید رعایت کنند:

1. الکترود‌ها در مطب پزشک نصب شوند. بهتر است پزشکان به بیماران آموزش دهند که در صورت افتادن یا جا به جا شدن الکترود‌ها چطور آن را به جای اولیه‌شان وصل کنند.
2. همانطور که هولتر را پوشیده است، کارهای روزانه‌ی خود را مثل قبل انجام دهد. بهتر است که این فعالیت‌ها در روز در یک دفترچه نوشته و ثبت شوند تا بتوان آن را با یافته‌های هولتر مقایسه کرد.
3. بیمار از حمام‌رفتن، دوش گرفتن و شنا کردن باید خودداری کند.
4. تمام علائم خود را در طول مدتی که هولتر را پوشیده است، در یک کاغذ ثبت کند تا پزشک بتواند علائم را با یافته‌های هولتر تطبیق دهد.
5. خود هولتر به تنهایی خطری برای بیمار ندارد اما ممکن است بعضی افراد به چسب‌هایی که به بدن افراد برای نگه‌داشتن الکترود‌ها چسبیده می‌شود حساسیت داده و موجب حساسیت پوستی شوند.

 

دستگاه های ثبت حمله / Event Recorder

دستگاه‌های ثبت حمله، بدین منظور طراحی شده‌اند که علائم و نشانه‌هایی که بیمارآریتمی قلبی به طور متناوب تجربه می‌کند را در یک بازه طولانی‌ مدت (چند هفته تا چند ماه) ثبت کنند؛ بنابراین برای بیمارانی که علائم خفیف اما پایدار دارند به کار برده می‌شوند. پس از فعال شدن دستگاه، سیستم، نوار قلب را روی یک بافر حلقه‌ای ضبط کرده که به طور مداوم به‌روز و رونویسی می‌شود. حافظه‌ی تعبیه ‌شده در داخل دستگاه متغیر است و برای ضبط تمامی رویدادها از چند ثانیه تا چند دقیقه قابل برنامه ‌ریزی است. این ابزار تشخیصی (آریتمی) نیز همانند دیگر دستگاه‌های معرفی‌ شده، در طول زمان، دستخوش تغییراتی شده است.

نسل قدیم 

دستگاه‌های ثبت حمله قلب نسل قدیم، در ادامه و به دنبال تکمیل نقایص دستگاه‌های هولتر به بازار عرضه شدند و خیلی زود توانستند به یکی از بهترین دستگاه‌های مانیتورینگ قلبی تبدیل شوند.
این دستگاه‌ها به منظور نظارت بیشتر بر قلب بیمار و تشخیص دقیق وضعیت بیماری در یک دوره ۳۰ روزه تجویز می‌شوند. نحوه استفاده از این دستگاه‌ها به این شکل است که بیمار هنگامی که مشکل یا دردی را حس می کند، دکمه‌ی ضبط و ثبت نوار قلب را فشار می‌دهد. بنابراین، به صورت همیشگی در حال ضبط نوارقلبی نیست. به منظور کاربری آسان، در این دستگاه خبری از تعداد زیادی الکترود نیست؛ تنها دو تا سه الکترود و یک دستگاه ضبط فعالیت قلب وجود دارد که به قفسه‌ی سینه‌ی بیمار متصل می‌شوند. 

 

همچنین ببینید: سری جدید دستگاه های مانیتور قلب قابل حمل بدون نیاز به ژل و چسب 

نسل جدید

سیستم های جدید علاوه بر امکان فعال سازی دستگاه توسط بیمار (در صورت بروز علائم)، قابلیت ثبت خودکار نوار قلب در شرایط بروز ناهنجاری را نیز دارند. (هنگامی که ضربان قلب بالاتر یا پایین‌تر از آستانه‌ی از پیش تعیین شده باشد) همچنین برخی از این دستگاه‌ها الگوریتم‌های خاصی برای تشخیص و ضبط خودکار فیبریلاسیون دهلیزی ، بدون در نظر گرفتن ضربان قلب دارند. داده‌های به‌دست آمده از طریق دستگاه را می‌توان به تلفن یا نمایشگر منتقل کرده و مورد بررسی قرار داد.

این نسل از دستگاه‌های ثبت حمله با پیشگامی شرکت‌های زیادی تحت عنوان نام‌های تجاری‌ مختلف مثل Zio patch به بازار عرضه شده‌اند که با حذف سیم‌های دست و پاگیر تنها به تراشه‌ای پوشیده در قالب پلاستیک رسیده‌اند که ضدآب بوده و مزیت امکان استحمام کردن را نیز به دیگر مزایای خود نظیر استفاده در هنگام ورزش، خواب و کار اضافه کرده است. 

 

قابلیت تقویت صدا، ثبت یک الکتروکاردیوگرافی باکیفیت، امکان ذخیره‌ی داده‌ها و دسترسی به آن‌ها در هر زمان و عدم نیاز به باتری، این دستگاه‌ را به یکی از بهترین جایگزین‌های مانیتورینگ هولتر مبدل کرده‌ است.
توانایی اتصال مانیتورینگ Zio patch به تلفن همراه و در اختیار قرار دادن اطلاعات ثبت‌شده به پزشک، این دستگاه را به نوعی از تنها یک سیستم مانیتورینگ اتفاقی ساده، به دسته‌ی دستگاه‌های مدرن مانیتورینگ با واسطه‌ی ابزارهای هوشمند وارد کرده است.

 

دستگاه الکتروکاردیوگرام پرتابل ۶ کاناله:

نمونه ی دیگری از دستگاه های ثبت نوار قلب، دستگاه های پرتابل هستند، این دستگاه ها به دلیل اندازه کوچکشان همواره در دسترس هستند و استفاده از آن‌ها دیگر نیازی به ژل، چسب و شرایط خاصی ندارد و تنها با اتصال به نرم افزار مخصوص خود فایل نوار قلب را در حالت پی دی اف در اختیار کاربر قرار می‌دهند.

 

از نمونه دستگاه‌های ECG پرتابل می‌توان به دستگاه ثبت نوار قلب نبض آوا با نام NH1 اشاره کرد. با استفاده از این دستگاه می‌توانید در طی ۳۰ ثاینه و بدون دردسر نوار قلب خود را بگیرید. این دستگاه از طریق بلوتوث به اپلیکیشن نبض آوا در گوشی و یا تبلت شما متصل می‌شود و در حین گرفتن داده های نوار قلب، سیگنال ECG ,PPG و ضربان قلب را نمایش می‌دهد. با استفاده از این دستگاه می‌توان ۶ کانال و تک کانال نوار قلب را ثبت کرد.

این دستگاه ثبت نوار قلب به واسطه دقت بالا و کارایی آسان خود هم برای استفاده در مطب و هم در منزل پیشنهاد می‌شود و از این رو بیماران قلبی دیگر لازم نیست نگران نوار قلب خود و رفتن به بیمارستان باشند و همچنین دیگر یک هولتر به طور مداوم به قلب آن‌ها متصل نشده است.

دستگاه NH1 به دلیل قابلیت ذخیره سازی نوار قلب امکان مشاوره آنلاین با پزشک را فراهم کرده است و از این رو کاربران می‌توانند به پزشکان حاضر در اپلیکیشن نبض آوا متصل شده و با ارسال داده های خود مشاوره آنلاین دریافت نمایند. 

در حقیقت با استفاده از این دستگاه می‌توان در کمتر از ۳۰ ثانیه به وجود آریتمی در قلب پی برد و اقدامات لازم را انجام داد حتی درصورت نیاز به پزشک متصل شد و مشاوره دریافت کرد. استفاده از این دستگاه بسیار راحت است و برای اسنفاده در حالت تک کانال کافیست دو انگشت میانی و اشاره خود از دو دستتان را روی دو الکترود دستگاه قراردهید و همچنین برای استفاده در حالت ۶ کانال علاوه بر انگشتان دست خود باید الکترود پشتی دستگاه را نیز روی بالای مچ پای چپتان قرار دهید.

 

 

خرید و مشاهده دستگاه ثبت نوارقلب NH1

 

مانیتورینگ کاشتنی قلب / Implantable Cardiac Monitoring / Implantable loop recorder

دستگاه‌های کوچک و بی خطری هستند که با یک جراحی کوچک، در زیر پوستِ قفسه‌ی سینه‌ی بیمار تعبیه شده و به منظور مدیریت و نظارت طولانی‌مدت بر ضربان قلب و گرفتن نوار قلب به صورت مداوم استفاده می‌شوند این دستگاه‌ها هنگامی استفاده می‌شوند که سایر مانیتورینگ‌های خارجی قلب کارکرد قابل قبولی نداشته باشند. مثلاً هنگامی که علائم زودگذری در بیمار بروز می‌کنند که نشانه‌دهنده‌ی آریتمی‌های قلبی هستند مثل سنکوپ ناگهانی یا تپش قلب. در بیمارانی که به طور مداوم دچار سنکوپ می‌شوند و تشخیص بیماری آن‌ها دشوار است، یك دستگاه پایش قلبِ کاشته‌شده، بهتر از سایر روش‌های مانیتورینگ می‌تواند نظارت و کنترل سلامت فرد را به عهده بگیرد. 

از نظر ثبت نوار قلب، عملکرد مانیتوریگ‌های کاشتنی قلب بسیار به مانیتورینگ‌های ثبت حمله شباهت دارند. بیمار می‌تواند با یک فرستنده‌ی کوچک، دستگاه را در صورت احساس مشکل فعال کرده و یا دستگاه بر اساس تعداد مشخصی از ضربان قلب تنظیم می‌شود که به هر گونه تغییری خلاف حدِ طبیعی خود عکس‌العمل نشان داده و شروع به ثبت مشکل کند. طول عمر متوسط این دستگاه‌ها یا چیپ‌ست‌ها در حدود ۳۶ ماه است. این دستگاه‌ها کوچک هستند و و از نظر اندازه با یک فلش مموری برابری می‌کنند.

داده‌های به دست آمده در داخل دستگاه ذخیره شده تا در زمان مناسب توسط پزشک خوانده و تفسیر شوند که لزوماً باید در کلینیک/مرکز درمانی این کار انجام شود. از این دسته از دستگاه‌ها، دستگاه‌های جدیدتر و پیشرفته‌تری نیز به بازار عرضه شده‌اند که قابلیت انتقال خودکار داده‌ها به سرور اصلی و جایی که یک متخصص برای تفسیر اطلاعات بیمار حاضر است، را دارند. این عملکرد در دستگاه‌های مانیتورینگ کاشتنی نسل جدید، علاوه بر ثبت خودکار فعالیت‌های آریتمیک قلب، بسیار در پیشگیری از بیماری‌های قلبی نظیر فیبریلاسیون دهلیزی و خطر بالای آریتمی بطنی که بدون نشانه است، کمک‌کننده است. 

از مزایای پایشگرهای کاشتنی قلب می‌توان به کاهش هزینه‌ها، افزایش تحمل بیمارآریتمی نسبت به درمان، تسریع‌کردن زمانِ بین بررسی و تشخیص تا درمان، و ثبت دقیق و لحظه‌به‌لحظه‌ی فعالیت قلب، اشاره کرد.

البته این ابزار مانند هر ابزار تشخیصی دیگر معایبی نیز دارد. مشکلاتی مثل محدودیت‌هایی در استفاده از سایر روش‌های تشخیصی مثل MRI، احتمال بروز حساسیت و مدت زمان محدود استفاده از این ایمپلنت‌ها، دانشمندان را بر این داشت تا جایگزین بهتری برای این دستگاه‌ها معرفی کنند. نمونه‌هایی که در پاراگراف بعدی می‌خوانیم نه‌تنها مشکل محدودیت زمان استفاده را برطرف کرده‌اند بلکه با به کار بردن ابزارهای روزمره، به کاربردی بودن بیشتر این دستگاه‌ها کمک کرده‌اند.

 

مانیتورینگ قلبی با واسطه ابزارهای هوشمند

حال تصور کنید شما یکی از میلیون‌ها بیمار مبتلا به اختلالات (آریتمی) قلبی هستید که مرگ و زندگی شما به فاصله‌ی ثبت داده‌ها تا تشخیص پزشک بستگی دارد. آیا ترجیح نمی‌دهید که پیش از مراجعه به پزشک و یا حتی قبل از آنکه شما خود متوجه علائم بیماری شوید، خطر را تشخیص داده و جان خود را نجات دهید؟ این کاری است که نسل جدیدی از دستگاه‌های مانیتورینگ قلب با تکیه بر دانش به‌دست آمده از گذشته و با الهام‌گرفتن از دستگاه‌های نسل قدیم، قادر به انجام آن هستند. شناسایی خودکار بیماری‌های پنهان!

در تمامی دستگاه‌های معرفی‌شده در پاراگراف‌های پیشین، سعی شده تا در کنار مقایسه‌ی نسل گذشته و نسل امروزی دستگاه‌ها، علاوه بر بیان مزایا و معایب آن‌ها به سیر پیشرفت این ابزار در طول زمان نیز توجه شود و جدیدترین انواع دستگاه‌ها در هر گروه معرفی شود.

در طبقه‌بندی آخر از روش‌های مانیتورینگ قلبی می‌خواهیم بیشتر مرز بین زندگی روزمره و تکنولوژی را کمرنگ کرده و بگوییم که با استفاده از ابزار های روزمره تا چه حد می توان این خلا نظارتی را پر کرد.

دستگاهی که در ابتدا به سراغ معرفی آن می‌رویم، Wecardio Plus ابزاری شبیه به تلفن همراه است. به همان اندازه، کوچک و کاربردی. این دستگاه، بسیار شبیه به دستگاه مانیتورینگ هولتر است. تنها تفاوت بین آن‌ها، میزان راحتی و قابلیت حمل آنهاست؛ این که با حذف برخی پارامترها مثل سیم‌های دست‌ و پاگیر، تا چه میزان به فرد اجازه‌ی انجام فعالیت‌های روزانه خود را می ‌دهند. کوچک‌شدن اندازه و کاربری بهتر همراه با افزایش زمان استفاده از این دستگاه‌ها توسط کاربران که یک نظارت مادام‌العمر را فراهم می‌کند، سبب شده که پزشکان و بیماران تمایل بیشتری به استفاده از این دستگاه‌ها داشته باشند.

تنها کافی است در هنگام احساس بروز علائم و ریتم نامنظم قلب(آریتمی)، گوشی را روی قفسه‌ی سینه خود قرار داده و برنامه‌ی ضبط نوار قلب را فعال کنید.

اما هنوز یک مشکل وجود دارد و آن در دسترس نبودن همیشگی این دستگاه است. این نقطه جایی است که به سراغ ابزار هوشمند دوم می‌رویم. ابزاری که با نام Seeq patch شناخته می شوند. "Seeq patch" نمونه‌ای کامل از یک دستگاه مدرن پایش قلبی است که تقریباً تمامی انتظارات را برآورده ساخته است. تنها عیب آن شاید مدت زمان اندک استفاده از آن باشد که تنها برای یک دوره‌ ۳۰ روزه طراحی شده است.

 

هر دو دستگاه، قابلیت ثبت دقیق تمام وقایع چه علائمی که بیمار بیان می‌کند و چه علائم پنهان بیماری و همچنین انتقال سریع و بدون واسطه‌ی داده‌ها به پزشک را دارند. نظارت مداوم و به حداقل رساندن فاصله‌ی زمانی بین بررسی و تشخیص نیز از دیگر مزایای قابل توجه این سری جدید از دستگاه‌های مانیتورینگ قلبی است. در تمامی موارد، دستگاه‌های با واسطه‌ی ابزارهای هوشمند یکه‌تاز میدان و برنده‌ی بی قید و شرط هستند.

تمامی دستگاه‌های نام‌برده در لیست ما با توجه به پیشرفت روزافزون تکنولوژی در حال تکامل هستند و تقریباً همگی آن‌ها با موبایل قابلیت اتصال و هماهنگی دارند؛ که انتقال داده‌ها را راحت‌تر و زمان بین بررسی تا تشخیص آریتمی قلبی را کوتاه‌تر کرده‌اند. به غیر از نمونه‌های اولیه، امروزه مرز دقیقی بین دستگاه‌ها وجود ندارد. همه‌ی آن‌ها در تلاش برای کاستن از نواقص خود و ارائه‌ی خدمات حداکثری هستند.

در انتها به یاد داشته باشیم که نهایتا پزشک تصمیم می‌گیرد که کدام روش برای تشخیص نوع آریتمی مناسب است. هدف این مقاله تنها معرفی و آشنایی با این ابزار و درک بهتر آنهاست.